Urzekająca swym charakterem rzeka Okawango, wraz ze swymi licznymi dopływami i bagniskami ma status czwartego pod względem długości systemu rzecznego na kontynencie afrykańskim. W związku z tym wielu turystów nie może oprzeć się pokusie i rusza w podróż po świecie jej nurtem.

Tajemnicą poliszynela jest, że jej źródło odnaleźć można w Angoli. To z tamtejszy pasm wyżyny zwanej Bije, sięgających 1300 m n.p.m., rozpoczyna swą długa podróż strużka wody, która na dystansie 1700 km długości, zamienia się w budzącą inspirację rzekę Okawango.

Tajemnice rzeki Okawango

Czasami tak już jest, że podróżowanie po świecie wcale nie oznacza zwiedzania przepięknych miast, zaglądania do niezwykłych zabytków i spanie w ekskluzywnych hotelach. Są tacy, którzy nie karmią swej próżności efektownymi zdjęciami, umieszczanymi w Internecie. Wolą ruszyć w nieznane, tropem przyrody. Czegoś może nie dziewiczego, aczkolwiek na pewno dzikiego.

Afrykańska delta rzeki Okawango, z całą pewnością jest dla nich idealnym miejscem. Ważnym aspektem w przypadku tej strugi wody jest to, że w przeciwieństwie do mnóstwa rzek, jakie znaleźć można na świecie, ta nie kończy swego biegu wpłynięciem do morza, lub oceanu. Kluczowe w zrozumieniu tajemnicy jej niezwykłości jest zdanie sobie sprawy z faktu, że w swym krańcowym etapie, rozlewa się na obszarze słynnej pustyni Kalahari. Tam z jej dobrodziejstw korzystają wówczas z radością zamieszkujący te obszary Buszmeni. Ma dla nich wielką wartość, a to z racji faktu, iż jest dla nich dostarczycielem jedzenia. ¹

Dla porządku warto poznać podstawowe informacje, które powinny zainteresować turystów. Legendarna rzeka Okawango przepływa przez terytorium trzech afrykańskich państw:

• Botswany
• Namibii
• Angoli

Na korzyść delty Okawango przemawia również to, że wyróżnia się w świecie tym, iż ma status jednego z oryginalnych systemów rzecznych, które nie mają ani źródła, ani ujścia w oceanie lub morzu. ²

Delta Okawango; źródło: Flickr

Snując wizję podróży do Afryki, która nie będzie przebiegać utartym szlakiem trzeba wiedzieć, że konieczne jest wybranie do tego odpowiedniej pory. I tu ciekawostka – pora deszczowa nie wpływa równomiernie na tworzące się wówczas rozlewisko Okawango. Wszystko z uwagi na uwarunkowania pogodowe, które za sprawą trzykrotnie większych opadów na terenie Angoli, powodują zalanie znacznie większego obszaru podmokłego.

Opady pustoszące teren Angoli, powodujące, że miejscowi mają początku każdego roku naprawdę ciężki żywot, naturalnie zasilają nurt rzeki Okawango. Musi jednak minąć sporo czasu, by ciecz dotarła 1000 km dalej. Przechodząc przez liczne kanały i roślinność dopiero po roku (!) dociera do Botswany. Tu niekontrolowanie  rozlewając się, tworzy deltę, potrajając swą wielkość. W efekcie nawadnia roślinność, tworząc dla zwierząt życiodajne wodopoje. Spoglądając wówczas z góry na obszar delty Okawango widać ciągnące się na 150 km szerokości bagnisko.

Nurt Okawango wyróżnia także spora siła. Doświadczyć tego można, obserwując transportowane w ten sposób osady. Składając się z drobinek mułu i piasku pochodzącego z pustyni Kalahari stanowią nierozerwalny faktor tej ponadprzeciętnej rzeki. ³

Podróżowanie po świecie swoim rytmem, czyli jedziemy z nurtem rzeki Okawango

Rozgryzając temat i wczytując się dostępne informacje, natrafić można na wieść, iż cały obszar delty rzeki Okawango zajmuje 20235 km². A jego powstanie naznaczone jest powodziami, które mają swe źródło w spływających z duża mocą strumieniach, biorących źródło na angolskich wyżynach. Kiedy ustępują, miejscowi ze smutkiem żegnają cofającą się wodę, kiedy to wraz z nastaniem pory suchej, odsłania kolejne metry piasków pustyni. ^{4, 5}

Na terenie delty podróżnicy natrafić mogą na niewielkie jałowe wysepki, które są pochodną wystających korzeni roślin. Interesującą kwestią jest to, że są zbierająca się wokół nich sól, skutecznie powstrzymuje przed wyrośnięciem ich zielone pędy. Geneza podobnych do nich maleńkich wysepek są z kolei… termity, budujące swe kopce. Znosząc do swych podziemnych „mieszkań” co tylko się da, nieświadomie użyźniają glebę. Na powierzchni tworzą okazałe kopce, których chłód zapewnia im możliwość przetrwania upałów. Zaś, gdy cykl przyrody się w odwraca zalewająca suchą pustynię woda swym poziomem niesięgająca wysokości kopców, nie niszczy ich „domów”. ^{6, 7}

Afrykańska rzeka Okawango; źródło: Flickr

Zabiegająca o atencję turystów część Afryki, kusi też największym z lądów w delcie Okawango, czyli Wyspą Wodza. Jej wykształcenie się jest ściśle związane z aktywnością geologiczną. Dzięki niej doszło do wypiętrzenia się pasa lądu o wymiarach 70 na 15 km. Swego czasu tworzyła miejsce polowań tutejszego wodza. Aktualnie, ma status terenu chronionego.

Nie wolno zapomnieć też o tym, że wpadając na terytorium Botswany, rzeka Okawango znacząco zmienia swój kształt. Jednorodny strumień poczyna się rozlewać, tworząc bagnisko. Wreszcie tworzy, mający kwadratowy kształt deltę, opanowując 168 tys km². Maksymalna wartość rozlewisko, co oczywiste, zyskuje w porze deszczowej. Wykorzystując to, że raz na rok, afrykańska rzeka obmywa spory teren, ludzie zapewniają sobie możliwość egzystencji na tym, bez wątpienia, trudnym do życia miejscu na Ziemi. ⁸

Dalej jej wody, w trakcie swej niezwykłej wędrówki omiatają tereny, które porastają lasy. Z czasem coraz bardziej zbliżają się do terenów afrykańskiej sawanny. Wreszcie jaj charakter zmienia gęsta trzcina papirusowa, która tworząc naturalne zapory, wymusza zmianę jej koryta. ^{8, 9}

A i jeszcze jest coś dla tych, którzy mieliby jakieś wątpliwości, co do charakteru tego obszaru. Cała delta śródlądowa rzeki Okawango została uznana za tak wysoce unikalny rejon, że doceniono ją wpisaniem w 2014 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Co więcej, nie zapomniano o niej także tworząc Siedem Cudów Przyrody Afryki.

Ale, jak miałoby być inaczej, skoro cała odpowiada za proces odwadniania aż 530 tyś km² terytorium Angoli, Namibii oraz Botswany.

Pora deszczowa i pora sucha

Choć wyobraźnia podsuwa scenariusze, w których w trackie pory roku w tej części świata, dochodzi do kompletnego przestawienia się warunków pogodowych, nie powoduje to tutaj żadnych gwałtownych zmian. Na szczęście podróżowanie po świecie, pozwala wychwycić takie rzeczy i raz na zawsze pozbyć się podobnych fałszywych przekonań.

Nadchodzącą pora deszczowa nie ściąga na pustynię opadów. Woda na pustynię Kalahari dopływa bowiem kilka miesięcy później. Ściskając z wyżej położonych terenów małą stróżką, toruje sobie drogę, by wreszcie rozlewając się, oblać cała ziemię. Wówczas, u zwierząt „włączają się” uwarunkowania biologiczne, co skutkuje wyczuciem dającej możliwość przetrwania cieczy. Wkrótce cale stada opanowują tworzące się wodopoje. Chłonąca ja roślinność wypuszcza trawę; turzyca w stosunkowo krótkim czasie tamuje jej przedostawanie się dalej. I znów wszystko odbywa się w rytm natury? Wielkie cielska hipopotamów ugniatając turzycę i powstałe trzciny, odsłaniają drogę do rozlewania się rzeki Okawango. Tak, nawadniają się kolejne hektary ziemi…

W każdym roku ta afrykańska rzeka odpowiada za zasilenie do delty aż 11 km³ cieczy. Szczególny czas przypada na okres czerwiec – sierpień, kiedy to delta powiększa się aż trzy razy względem pory suchej. To właśnie wówczas tworzy środowisko ściągające dzikie afrykańskie zwierzęta. ^{10, 11}

Zwierzęta, podobnie jak zamieszkujący tu ludzie funkcjonują tu w rytm nadawany przez samą rzekę. Znikająca woda sprawia, że panoramę tworzą wówczas obumierające rośliny. Cierpiące na brak wody różne gatunki zwierząt snują się po pustyni w poszukiwaniu choćby kropelki dającej możliwość przetrwania cieczy.

Zmiana pory na deszczową sprawia, że pojawiająca się wodę wyczuwają też bawoły, ruszając w mozolną podróż. Jak dobry detektyw, niewidocznie podążają za nimi głodne lwy. Brutalne sceny zaganiania ich na bagniska, wieńczy rozszarpywanie ogromnych cielsk przez ostre kły drapieżników.

Zwierzęta przy wodopoju przy rzece Okawango; źródło: Flickr

To zaś implikuje pojawienie się ryb. Żyjący w delcie rzeki Okawango ludzie ruszają na połowy, starając się uprzedzić drapieżne ptactwo. Opływając kanały czółnami, z dzidami w rękach serwują sobie późniejszą ucztę. Dodatkowo wykorzystując liście palm do wyplatania koszów po wycofaniu się wody, bez przeszkód, wyławiają smakowite ryby.

W tym samym czasie wyrastające palmy stają biorą na cel… słonie. Żywiąc się się ich liśćmi i daktylami dogadzają sobie, ile mogą.

Wreszcie cała poddaje się letniemu upałowi. Istniejące dotąd laguny zamieniają się w niewielkie sadzawki, z której do ostatniej kropki starają się wykorzystać pragnące przeżyć zwierzęta – hipopotamy, słonie i krokodyle.

Ekosystem delty Okawango

Wyjątkowy ekosystem stanowi o tym, że miejsce to jest jedna z najbogatszych przyrodniczo miejscówek na świecie sugerowanych turystom. Prócz zapierającego dech w piersiach widoku największych z gatunków, w tym nosorożców i tygrysów w wodzie roi się od ryb, których specjaliści doliczyli się 85 rodzajów (w tym wielkich sumów). W powietrzu dostrzec można przedstawicieli aż pół tysiąca ptactwa. Ogółem wyróżniono:

• 530 gatunków ptaków
• 160 odmian ssaków
• 35 gatunków płazów

Do tego botanicy skatalogowali 1,5 tys rodzajów roślin. ¹²

Jedną z piękniejszych okolic jest w tym rejonie rezerwat przyrody Moremi. Zajmuje on 3788 km², na północno-wschodnim skraju delty rzeki Okawango. Jest niezwykłe urozmaicony w gatunki zwierząt. W naturalnych warunkach żyją tu potężne bawoły i lwy, szybkie gepardy, piękne antylopy gu. A także zebry, krokodyle, czy czaple. ¹³

Turystyka w delcie Okawango

Turystycznie delta Okawango stanowi dziś jeden z najczęściej wybranych miejsc przez tych, którzy udają się na safari. Przyciągająca trysków dzikość stała się zarzewiem przygotowania różnorodnych ofert.

W zależności od poziomu komfortu i celów, jakie planuje osiągnąć tworzy się spersonalizowany plan wizyty, dobierając poszczególny elementy do jej gustu. ¹⁴

Inna z propozycji mających na celu zapuszczenie się w te piękne okolice jest wybranie się na rejs statkiem. Firma organizująca “Okavango River Safaris” zabiera chętnych na pokład zachęcająco wyglądających, a niejednoczenie wygodnych jednostek pływających. W trackie rejsu rozkoszować się można nieskrępowaną obserwacją przyrody tej dzisiaj części kontynentu afrykańskiego. W ramach wycieczki uczestnicy spędzają noce w luksusowo zadurzonych obozach namiotowych. ¹⁵

Turyści w delcie Okawango; źródło: Flickr

Podróż łodzią deltą rzeki Okawango; źródło: Flickr

Podróżujących przyciąga również obszar Panhandle, znajdujący się w Botswanie. Organizowane tu wyprawy safari, a przede wszystkim wycieczki pozwalające na prowadzenie z bliska obserwacji ptaków stały się tutejszym wyróżnikiem. Ale nie tylko. Wiele osób przyciąga tu chęć zerknięcia z bliska na sposób życia, jaki prowadzą tu miejscowi w swych niewielkich wioskach. ¹⁶

Inna możliwość stwarza wybranie się w rejs tradycyjną, drewniana łodzią Mokoro, stanowiąca w przeszłości w zasadzie jedyne narzędzi służące do przemieszczania się mieszkających tu Buszmenów. W takową wycieczkę wybrać się można też na pokładzie szerokich, zadaszonych łodzi motorowych. Najbliżej natury turyści, pozostają jednak, wybierając spacer dzikimi ostępami buszu, wraz z przewodnikiem, znającym wszystkie tajemnice tutejszych ścieżek. ¹⁷

Bitwa o wodę

Od dawien dawna o tereny delty Okawango spory toczyła władze Namibii i Botswany. Arsenał środków użytych do opanowania jej rozlewiska w końcu musiał implikować pojawienie się poważnych konsekwencji natury politycznej. Zarzewiem konfliktu między oboma krajami była decyzja pierwszego z wymienionych państw, skutkująca budową ciągnącego się 300 km kanału wodnego, mającego przeciwdziałać suszy na jej terytorium.

Sęk w tym, że Botswana, czerpie pełnymi garściami z możliwościowi, jakie daje im płynąca przez nią rzeka. Nie dość, że wykorzystuje ją do pozyskiwania słodkiej wody, to jeszcze przyczynia się do przyjęcia sporego zastrzyku gotówki, zostawianego przez odwiedzających okolice rzeki turystów. ^{18, 19}

Ludzie rzeki Okawango

Brzegi rzeki Okawango zamieszkują niewielka populacja ludzi. Obszar delty tej afrykańskiej rzeki zamieszkują Buszmeni z kilku plemion: Hambukushu, Dceriku i Bugakhwe oraz plemiona Magwegqana, Anikhwe, Wayeyi. ²⁰

Łodzie na rzece Okawango; źródło: Flickr

Jest także w dużej mierze nieżeglowna. Mimo to historii ludzie obecności jest bardzo długa i sięga 100 tys. lat. Premierowymi osobnikami przemierzającymi te ziemie byli przedstawiciel kulty zbieracko-łowieckiej. Z czasem na dłużej osiedlili się tu ludy zajmujące się hodowla bydła i uprawa ziemi. Niemniej jednak większość ludzi przemieszczała się po całym terytorium delty Okawango, a rytm ich wędrówek wyznaczyły możliwości, jakie oferowały im warunki naturalne. W szczególnych przypadkach ludność porzucała swe osady z uwagi na rozprzestrzeniające się choroby, i konflikty między plemionami. ²¹

Na zakończenie warto wspomnieć, że pierwszym człowiekiem ze Starego Kontynentu, który ujrzał na własne oczy potężną deltę rzeki Okawango, był brytyjski podróżnik David Livingstone. W 1849 r. eksplorując nieznane tereny Afryki. ²²

Kochasz Afrykę? Poznaj Blantyre w Malawi.

^{1, 3, 18} https://en.wikipedia.org/wiki/Okavango_River

² https://whc.unesco.org/en/list/1432/

^{4, 6, 20} https://en.wikipedia.org/wiki/Okavango_Delta

^{5, 11} https://www.okavangodelta.com/the-okavango/

⁷ https://www.okavangodelta.com/the-okavango/land/

^{8, 13, 22} https://www.britannica.com/place/Okavango-River

⁹ https://www.okavangodelta.com/the-okavango/formation-of-the-okavango-delta/

^{10, 19} https://www.worldatlas.com/rivers/okavango-river.html

¹² https://www.okavangodelta.com/the-okavango/wildlife

¹⁴ https://www.okavangodelta.com/safari-planning/

¹⁵ http://www.okavangoriver.com/

¹⁶ https://www.itravelto.com/okavango-panhandle-attractions.html

¹⁷ https://www.enchantingtravels.com/travel-blog/africa-safaris-okavango-delta/

²¹ https://www.okavangodelta.com/the-okavango/people/