Mimo że od jakiegoś czasu panuje u nas moda na kraje kaukaskie, to Armenia i tak dla wielu tajemnicą. Może co nieco wiemy o stolicy tego państwa, ale tak poza tym, jest jak tabula rasa. Tymczasem, choćby na przykładzie Giumri widać, że tutejszych miastach można odkryć sporo.
Dając temu ormiańskiemu miasto kredyt zaufania, warto podążyć tropem jego zabytków. Ich mnogość powinna usatysfakcjonować każdego turystę. I to mimo tego, że podobnie jak ludzie, przeżyły sporo wstrząsów. I to dosłownie…
Dramat w Giumri
Doniesienia, jakie obiegły światowe media 7 grudnia 1988 r., wyglądały dramatycznie. Nic dziwnego, że Giurmi w Armenii podnosiło się z ruin tak długo. Dotkliwy cios przyjęły przede wszystkim historyczne zabudowania i sporo obiektów o znaczeniu przemysłowym, zwłaszcza fabryki maszyn. Najgorsze było jednak spore wyludnienie, będące skutkiem śmierci ok. 50 tyś mieszkańców.
Trwająca odbudowa strasznie się ślimaczy. Miasto do dziś nie odzyskało bowiem swojego pierwotnego wyglądu, co z pewnością deprymująco wpływa na dumnych mieszkańców Gumri. Pytanie, czy kiedykolwiek prezentować się będzie jak za dawnych lat?
Swoją drogą, leżące na wysokości 1550 m n.p.m. Giumri śmiało można nazwać „ormiańską Łodzią”. A to dlatego, że dawniej produktem eksportowym drugiego co do wielkości miasta Armenii, były wyroby wytwarzane w fabrykach tekstylnych. Dość powiedzieć, że już w l. 20 XX w. powołano do życia konglomerat rożnych przedsiębiorstw wytwarzających tkaniny. Dekadę później ośrodek stanowił już oczko w głowie rosyjskich polityków, którzy ochoczo odwiedzali zakłady, szerząc swą propagandę. Ba, w czasach II wojny światowej wielkie zyski, jakie dawała jej działalność były, częścią strumienia zasilającego przemysł obronny kraju. 1,2
Podążając podróżniczym szklakiem włókienniczym w tym ormiańskim mieście, warto dostrzec do ładnego, rogowego budynku fabryki dziewiarskiej Giumri. Mający swe korzenie w czasach istnienia ZSRR, konkretnie w 1958 r. jest owocem zmian, jakie dotykały działającego w tym gmachu wytwórcę pończoch. Kilkanaście lat później w jego murach ponownie słychać było stukot maszyn garbiących przeróżne bale materiałów używanych do szycia. 3
Fabryki dziewiarska w Giumri; źródło: Wikipedia
Kwadratowy Plac Niepodległości w Giumri, na którym znaleźć można wspomnianą fabrykę, był pomysłem miejscowych władz na nową aranżację obszaru naznaczonego zniszczeniami II wojny światowej. Kiedy władze sowieckie umościły się na stanowiskach. uznały że lepszej nazwy niż Plac Lenina nie znajdą. Jakie to symptomatyczne…
Nie przeszkadzało to jednak w powstaniu zabudować ciągnących się na mającym 125 m długosci placu. W efekcie wypełniają go ciekawe elementy architektury z Pomnikiem Ormianki i Akademią Sztuk Pięknych na czele. 4, 5
Plac Niepodległości w Giumri; źródło: Wikipedia
Wiele spośród największych miast danego kraju, jako określenie najważniejszej ich części przyjmuje termin „centrum”, tudzież „Śródmieście”. W Giumri jest; funkcjonuje tu nazwa Kumajri. Wciśnięta między pl. Wardananc i Park Miejski stanowi najbogatszą historycznie strefę. Celuje w tym zwłaszcza ul. Abowiana, którą wytyczono w 1872 r., zapełniając kolejnymi gmachami.
Szukając miejsca uważanego za ściśle centrum, zajmującego 54 km2 Giumri, wzrok należy skierować na Plac Wardananc. Nie da się ukryć, że daleko mu do nowoczesnych placów, jakie zobaczyć można w rożnych szerokościach geograficznych. Ba, śmiało można uznać, że pełnymi garściami czerpie z postsowieckiego źródła, atakując swą tępą formą. Wytyczony w 1930 r. na planie prostokąta, którego dłuższy bok ma 280 m, zaś krótszy połowę tej wartości, od powstania cieszy się opinią ważnego miejsca. Żwawo buchające z dysz strumienie wody, wzbijają się to niżej, to wyżej tworząc przyjemnie wyglądający spektakl. 6, 7
Plac Wardananc Giumri; źródło: Wikipedia
Ale wystarczy się rozejrzeć, by dostrzec również istotne dla miejscowych gmachy użyteczności publicznej. Na czele ze stojącą we wschodniej części siedzibą Gminy Giumri, czy wznoszącym się po zachodniej stronie hotelem, z 1927 r.
Średniowieczne Giumri rozwijało się całkiem dobrze, na co wpływ miało położenie miasta na odgałęzianiu słynnego Jedwabnego Szlaku.
Na targ marsz!
Jeśli w Giumri szukać lokalnego kolorytu to wizyta na tutejszym targu wydaje się nieodzowna. Nie dość, że tutejsza pak szuka, czyli hala targowa pełna jest fenomenalnie wyglądających produktów, to jeszcze jest z jednym z największych takich miejsc w Armenii. Obchodząc to królestwo handlu, wyczuwalny jest specyficzny klimat. I to dosłownie, gdyż unosząca się tu woń dojrzewających serów przypraw, warzyw i pobudzającej kawy jest wybitnie wyjątkowa.
Wiele w mieście zmieniło się po tym, jak władze w nim objęli Rosjanie. Naznaczyli wówczas Giumri socjalistycznymi zabudowaniami, tworząc Pałac Kolejarza, Pałac Włókienników, czy wreszcie Teatr Dramatyczny, wystawiający spektakle od powstania w 1928 r. 8
Państwowy Teatr Dramatyczny Vardana Achemyana w Giumri; źródło: Wikipedia
Kościoły w ormiańskim Giumri
Trzeba by sięgnąć do l. 60 XIX w., by zobaczyć, jak pod Kościół Najświętszego Zbawiciela wylewano fundamenty. Wznoszone z mozołem miejsce kultu stanęło przez mieszkańcami otworem w 1873 r. Wówczas jeszcze wierni nie spodziewali się, że na kolejne lata, będą czasem tępienia religii. To zaś skutkowało przerobieniem go na… filharmonię.
Ale wracając do samej bryły, to warto pochwalić osobę, która zaprojektował i doglądał całego procesu budowy. Mający głowę nie od parady Tadeos Antikyan, wiedząc, że okolice często nawiedzają ruchy tektoniczne, umiejscowił kościół na terenach pokrytych bagnami. Niestety ów fortel nie zadziałał w 1988 r., przez co kościelne mury w dużej części runęły. Odbudowa i renowacja całego kompleksu pochłonęła krocie. Szczęśliwie wierni doczekali się finalizacji prac w 2014 r. 9
Kościół Najświętszego Zbawiciela Giumri Armenia; źródło: Wikipedia
Warto też podejść pod kościół św. Siedmiu Ran. Nim działkę zajęły mury świątyni, ormiańska rodzina szlachecka Kamsarakan zorganizowała tu drewnianą kaplicę. Z czasem zaczęto jednak myśleć o czymś bardziej okazałym. Prowadzone prace budowlane skutkujące niemałym rozgardiaszem, dały efekt w 1886 r., kiedy to po ciągnących się 12 lat pracach, wnętrze wzbogaciło się o wyjątkową ikonę. Przejmujący wizerunek Matki Boskiej z siedmioma ranami, przywieziono tu z terenu twierdzy Hasankala. Owe siedem ran? W zamyśle twórców jest pełne symboliki, gdyż stanowi odniesienie do konkretnych wydarzeń z życia Jezusa i Maryi:
- Przekazanie do świątyni Jezusa
- Ucieczkę do Egiptu
- Zagubienie się małego Jezusa w świątyni
- Niesienie krzyża na Golgotę
- Śmierć Jezusa na krzyżu
- Przyjmowanie ciała Jezusa przez Maryję
- Złożenie grobu Jezusa
Mało tego, w środku rosi się od efektownych fresków, zdobiących ściany Zapatrzeć się na nich można w artystyczną wizję wizerunku samego Jezusa Chrystusa, czy też sceny Zmartwychwstania naniesionej tu z pietyzmem w XVII w. 10
Kościół św. Siedmiu Ran Giumri Armenia; źródło: Wikipedia
Wołający o renowację kościół św. Grzegorz Oświęciciela doczekał się jej 2014 r. I dobrze, gdyż szkoda by było, by architektoniczna perełka Giumri otwarta w 1880 r. miała runąć. Tym, bardziej, że powstała przy wielkim wsparciu miejscowych wiernych, którzy łożyli na to tyle środków, ile mogli. Tak udało się postawić opartą na trzech nawach konstrukcję. I wszystko byłoby dobrze, gdyby nie zapędy sekularyzacyjne z czasów istnienia ZSRR. Ich świadectwem było to, że kościół stracił swoją charakterystyczną kopułę, a w środku nie urządzono magazyn. Dzieła zniszczenia dokończyło pamiętne trzęsienie ziemi. Podparte ściany ostatecznie zawaliły się w 2003 r. Odbudowa niezainicjowana w 2014 r. rozpoczęto prace konserwatorskie kościoła, pozwoliła na powrót stworzyć religijną ostoję. 11
Kościół św. Grzegorz Oświęciciela Giumri Armenia; źródło: Wikipedia
Doskwierający mieszkańcom dzielnicy Ani w Giurmi, brak świątyni, latami dawał się we znaki. W 2002 r. uznali więc, że trzeba się skrzyknąć i zadbać o to, by zmienić niekorzystną sytuację. Pełni werwy ruszyli do prac, triumfalnie zakończonych w 2002 r. pojawianiem się na mapie, przyjemnie zwracającego uwagę swą szarością, kościoła św. Hakoba. Wyróżniający się posiadaniem aż pięciu kopuł jest miejscem, ściągającym na nabożeństwa wiernych. 12
Kościół św. Hakoba w Giumri
Muzea Giumri w Armenii
Przechadzając się ul. Abowiana, warto zajrzeć pod nr 242. Zorganizowane tu Muzeum Sióstr Aslamazajn, jest pamiątką po twórczości sióstr Miriam i Jenaruhi, tworzących obrazy i ceramikę. Mieszkanki pobliskiej wsi okazały się bardzo płodne. Dowodzą temu wnętrza wypełnione przeróżnymi płótnami, grafikami i okazami ceramiki. Nic dziwnego, że placówka ściąga amatorów kultury od 1987 r.
Dom, zbudowany w tradycyjnej ormiańskiej stylistyce, ma w zanadrzu niejeden ciekawy detal, co znalazło potwierdzenie na nadaniu mu statusu wyjątkowego, a tym samym chronionego zabytku. Jak i inne cenne miejsca w Giurmi i to miejsce okazało się beneficjentem prac, mających przywrócić dawną świetność, zniszczonym przez ruchy tektoniczne, zabudowaniom. 13
Galeria sióstr Aslamazian Giumri; źródło: Wikipedia
Wystawa w galerii sióstr Aslamazian Giumri; źródło: Wikipedia
Eksplorując Giumri, nie wolno zapominać o Muzeum Architektury Narodowej i Życia Miejskiego działającym w gmachu przy ul. Haghtanak 47. Zbiory wypełniają wiekowe wnętrza rezydencji z 1872 r. Wystawa placówki przybliża tajemnice zawodów i dawnego rzemiosła wykonywanego w okolicy. Z racji tego zatopić się tu można w oryginalnych przedmiotach, które wyszły spod rąk tutejszych złotników, stolarzy i kowali. Ponadto zerknąć tu można na prace ukazujące mistrzostwo wytwórców koronek, czy kapeluszy.
Giumri, to drugie pod względem wielkości miasto Armenii; mieszka w nim 118, tyś ludzi.
Howhannes Sziraz to nazwisko, które przeciętnemu człowiekowi, w zasadzie nic nie mówi. Tymczasem w Armenii otacza go nimb sporego szacunku. Tworzący swego czasu poeta wszedł do kanonu krajowej literatury pięknej. Chcąc podkreślić wagę jego prac, postanowiono stworzyć poświęcone mu muzeum. Aby całość miała szykowny wystrój, zaadoptowano do tego celu ładny dom na ul. Varpetats 101, pierwotnie należący do całkiem dobrze radzącego sobie kupca. Tak, w efektownej willi zaplanowano wystawę, której szczególnymi składnikami są przelewane na papier, zarówno ręcznie, jak i za pomocą maszyny do pisania, dzieła literackie. Całość ekspozycji Muzeum Howhannesa Sziraza zajmuje sześć pomieszczeń, wypełnionych także malowidłami i rzeźbami okazującymi postać tego artysty. 14
Dom-Muzeum Hovhannesa Shiraza; źródło: Wikipedia
Wystawa w Muzeum Hovhannesa Shiraza; źródło: Wikipedia
Jeśli moglibyśmy cofnąć by się do ok. 400 r. p.n.e., to mielibyśmy do czynienia z pierwszymi ludźmi, którzy zdecydowali się zasiedlić ów obszar. I wedle wszelkiego prawdopodobieństwa byliby to Grecy. Wiele cennych informacji o przeszłości Giumri wniosły prowadzone tu przez specjalistów z zakresu archeologii wykopaliska. W trackie nich udało się wygrzebać z ziemi mnóstwo cennych okazów. Chcąc usystematyzować zbiory, otwarto Muzeum Geologiczne. Pożądliwa ciekawości może zaprowadzić tu turystów w świat naznaczony kośćmi mamutów i innych wielkich zwierząt, przedmiotami z brązu i żelaza, z fantastycznym piecem odlewniczym. Ciarki mogą zaś przejść zwiedzających podczas wpatrywania się w starożytne grobowce, czy też zadające, swego czasu, śmierć oryginalne sztuki wiekowych egzemplarzy broni.
Giumri po wojskowemu
Jak to w byłych republikach socjalistycznych i w Giumri do dziś znaleźć można ślady dawnej potęgi „Wielkiego Brata”. Tu przyjął on formę Pomnika Matki Armenii.
Tworzący konstrukcje radzieccy architekci, za jego pomocą wypełnili rozkaz z góry, mówiący o konieczności nawiązania do wielkiego zwycięstwa na frontach II wojny światowej. Odsłonięty w 1950 r. monument jednocześnie stanowił część wielkiego święta, jakie urządzono w mieście, za sprawą 30. rocznicy przejęcia władzy nad obszarem dzisiejszej Armenii przez władze ZSRR. Co ciekawe pierwotnie na podwyższeniu stał Józef Stalin… Gdy ten w ramach „destalinizacji” usunięto jego miejsce, kilka lat później zajęła 22 m miedziana statua Matki Armenii. 15
Pomnik Matki Armenii; źródło: Wikipedia
Znacznie wcześniej, można powiedzieć, że kilka epok wcześniej, bo w 387 r. władzę w Giumri usankcjonowali Persowie. W VI w. miasto podbili już żołnierze Cesarstwa Bizantyńskiego. A przecież to miasto podległo też Turkom. Uffff, sporo tego…
I jak można się domyślić, nie przyniosło to niczego dobrego dla ówczesnych mieszkańców. Najeżdżane i grabione nie miało szans załapać się do pociągu wiozącego, ku rozwojowi, inne miasta tego rejonu świata. Długa historia toczonych o te ziemie wojen znalazła wreszcie odzwierciedlenie w powstaniu tutaj twierdzy. Wzniesiona rosyjskimi rękami, stała się jedną z fortyfikacji mających zabezpieczyć miasto przed zakusami obcych armii. Postępując w zgodzie z wielowiekową tradycją, zabudowania militarne powstały na wzgórzu. 16
Czarna Twierdza Giumri Armenia; źródło: Wikipedia
Czarna Twierdza Giumri; źródło: Wikipedia
Okazałe wieże, spory skład broni, do tego koszary, w których mogło zamieszkać 15 tys. żołnierzy. Wszystko to stało się członami mającej dać, w razie czego, odpór wrogim atakom konstrukcji. Otoczona czterema bramami twierdza została wyposażona nawet w kościół.
Transport i komunikacja w ormiańskim Giumri
Dworzec autobusowy w Giumri, na ul. Tigraniana obsługuje połączenia z Erewaniem i Wanadzorem, a także gruzińskim Tbilisi. W pobliżu jest duży postój taksówek.
Dworzec kolejowy ulokowany na pl. Kajaranamerc to wyjątkowy tego typu obiekt na mapie Armenii. Jest bowiem najstarszym takim puntem dla podróżnych na terenie kraju! Pierwsze połączenia obsługiwał już w 1897 r. Stale przedłużane tory pozwalały z czasem łączyć miasto z dalej położonymi ośrodkami, wśród których znalazł się nawet irański Tabriz. Widoczny dziś budynek dworca powstał w 1979 r. 17
Lotnisko Szirak w Giumri położone jest jakieś 5 km od miasta. Zbudowane w 1961 r. lądowisko dla samolotów, po trzęsieniu ziemi zamieniało się w ruinę. Nową koncepcję wcielono więc w życie w 1982 r. Na niewiele się to zdało, gdyż już po czertach latach ponowne wstrząsy tektoniczne dały o sobie znać. Aktualnie obsługuje loty głównie do Rosji, łącząc podróżnych z Moskwą, Krasnodarem, Rostowem nad Donem, czy gruzińską stolicą Tbilisi. 18
Planujesz wczasy na Cyprze? Kyrenia czeka!
Źródła:
1 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D
6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB
2 https://en.wikipedia.org/wiki/Gyumri
3 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%8
2%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%82_%D5%BF%D6%80%D5%AB
%D5%AF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%AA%D5%AB_%D6%86%D
5%A1%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1
4 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5
%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0
%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D4
%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB)
5 https://en.wikipedia.org/wiki/Independence_Square,_Gyumri
6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D
5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%B0%D6%80%D5%A1
D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D4%B3%D5%B5%D5
%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB)
7 https://en.wikipedia.org/wiki/Vartanants_Square
8 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%
B4%D6%80%D5%B8%D6%82_%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5
%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%B3%D5%A5%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5
%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5
%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D6%80%D5
%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5
%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6
9 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%
A2_%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%83%D6%80%D5
%AF%D5%AB%D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%
D6%81%D5%AB_(%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB)
10 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5
%A2_%D5%85%D5%B8%D5%A9_%D5%8E%D5%A5%D6%80%D6%84
11 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5
%A2_%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%
D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%
D5%B9_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB_
(%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4%D6%80%D5%AB)
12 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5
%A2_%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D5%84%D5%AE%
D5%A2%D5%B6%D5%A1
13 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4
%D5%A1%D5%A6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%B8%D6%82%
D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D
5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B0
14 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%
A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%87%D5%AB%D6%80%D5
%A1%D5%A6%D5%AB_%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%A9%
D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6
15 https://en.wikipedia.org/wiki/Mother_Armenia,_Gyumri
16 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%A2%D
5%A5%D6%80%D5%A4
17 https://en.wikipedia.org/wiki/Gyumri_railway_station
18 https://en.wikipedia.org/wiki/Shirak_International_Airport