Nizina Zachodniosyberyjska to bez wątpienia jeden z największych i najbardziej rozległych obszarów nizinnych na Ziemi. Położona jest w azjatyckiej części Rosji oraz częściowo na terytorium północnego Kazachstanu. Rozciąga się od Uralu na zachodzie po Wyżynę Środkowosyberyjską na wschodzie, a od Morza Karskiego na północy aż po Pogórze Kazachskie, Wyżynę Turgajską i Ałtaj na południu.

Region ten obejmuje około 3 000 000 km² , a na jego terenie znajdują się nie tylko duże miasta, ale również liczne mniejsze miejscowości – zarówno w Rosji, jak i w Kazachstanie. Co godnym uwagi jest, jego znaczenie gospodarcze i surowcowe niegdyś było mniejsze, jednak dziś z pewnością należy do kluczowych rejonów przemysłowych Federacji Rosyjskiej.

Nizina wyróżnia się płaskim ukształtowaniem terenu, które – w przeciwieństwie do wyżyn sąsiadujących z nią na południu – charakteryzuje się minimalną deniwelacją. Obszar zbudowany jest ze skał paleozoicznych, pokrytych młodszymi osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi.
Na północy występują morenowe wzgórza, choć niewysokie, które świadczą o dawnych zlodowaceniach. W środkowej części niziny – w rejonie między rzekami Ob i Irtysz – znajduje się silnie zabagniony obszar zwany Morzem Wasiugańskim. Ze względu na strukturę geologiczną i warunki hydrologiczne, teren ten jest jednym z największych obszarów bagiennych świata.

Klimat i przyroda Niziny Zachodniosyberyjskiej

Klimat Niziny Zachodniosyberyjskiej jest surowy – umiarkowany chłodny i wybitnie kontynentalny, a na północy przechodzi w subpolarny. Roczna suma opadów waha się od 200 do 500 mm, co – w połączeniu z ukształtowaniem terenu – sprzyja stagnacji wód powierzchniowych.

Występuje tu gęsta sieć rzeczna – ponad 2000 rzek, w tym tak wielkie jak Ob, Irtysz, Jenisej, Taz, Iszym i Toboł. Region obfituje również w liczne jeziora, jak Czany, Ubińskie czy Kułundyńskie.
Roślinność zmienia się w zależności od szerokości geograficznej. I tak na północy dominuje tundra, gdzie roślinność jest niska i odporna na mrozy. W środkowej części przeważa tajga, obejmująca lasy świerkowe, sosnowe, modrzewiowe, a także limby syberyjskie i jodły. Z kolei na południu pojawiają się lasostepy i stepy, co czyni ten obszar bardziej przyjaznym dla działalności rolniczej.

W przeciwieństwie do wielu innych regionów Syberii, przyroda Niziny Zachodniosyberyjskiej zachowała dużą część swojej pierwotnej dzikości, przede wszystkim ze względu na trudne warunki klimatyczne i znaczne bagna.

źródło: Wikipedia

Znaczenie gospodarcze

Nizina Zachodniosyberyjska jest regionem o ogromnym znaczeniu gospodarczym – przede wszystkim z powodu bogactwa surowców naturalnych. Wydobywa się tu ropę naftową i gaz ziemny, które stanowią fundament rosyjskiego eksportu energetycznego.

W związku z tym rozwinęły się tu liczne ośrodki przemysłowe, zlokalizowane głównie w zachodniej i środkowej części niziny. Prawdopodobnie to właśnie dostęp do tych zasobów zadecydował o szybkim rozwoju infrastruktury w tej części Syberii.

Załóżmy, że porównamy tę część Rosji z południową Syberią – wówczas łatwo zauważyć, że w przeciwieństwie do niej, Nizina Zachodniosyberyjska lepiej nadaje się do eksploatacji przemysłowej, choć klimat jest trudniejszy.

Na południu niziny, gdzie warunki klimatyczne są bardziej sprzyjające, rozwija się rolnictwo – uprawia się głównie zboża, a także prowadzi hodowlę zwierząt. Choć wcześniej rolnictwo było tu prowadzone na mniejszą skalę, to dziś, dzięki rozwojowi technologii, jego znaczenie staje się jeszcze bardziej widoczne.

Bezsprzecznie, Nizina Zachodniosyberyjska to jeden z najważniejszych regionów fizycznogeograficznych Azji. Jej rozległość, bogactwo naturalne i zróżnicowanie klimatyczno-przyrodnicze czynią ją miejscem o kluczowym znaczeniu dla rosyjskiej gospodarki.
Chociaż klimat nie sprzyja łatwej eksploatacji, to jednak zasoby i możliwości transportowe rekompensują te trudności. W rezultacie region ten pozostaje jednym z najbardziej strategicznych obszarów Federacji Rosyjskiej.

źródło: Wikipedia

Główne miasta Niziny Zachodniosyberyjskiej

Choć Nizina Zachodniosyberyjska, znana przede wszystkim z rozległych obszarów bagiennych i surowców naturalnych, jest również miejscem lokalizacji wielu istotnych ośrodków miejskich.

Omsk

Omsk to jedno z największych miast Syberii, położone u zbiegu rzek Om i Irtysz. Zostało założone w 1716 roku jako warownia, a prawa miejskie otrzymało w 1804 roku. Obecnie jest stolicą obwodu omskiego oraz ważnym ośrodkiem przemysłowym, akademickim i kulturalnym.

W mieście zamieszkanym przez 1,5 miliona osób prężnie działa przemysł maszynowy, chemiczny, spożywczy oraz przetwórstwo ropy naftowej. Omsk posiada aż 10 uczelni wyższych, w tym uniwersytet założony w 1974 r. Godnym uwagi jest, że miasto rozwijało się dynamicznie nie tylko ze względu na strategiczne położenie, lecz także w związku z rozbudową infrastruktury przemysłowej w czasach Związku Radzieckiego.

źródło: Wikipedia

Barnaul

Barnaul, stolica Kraju Ałtajskiego, leży nad rzeką Ob i bez wątpienia odgrywa znaczącą rolę w południowej części Niziny Zachodniosyberyjskiej. Jest to przede wszystkim ważne centrum przemysłowe oraz ośrodek edukacyjny, który w przeciwieństwie do wielu innych miast Syberii czerpie z bliskości gór Ałtaj i żyznych obszarów południowej Syberii. W rezultacie rozwija się tu także rolnictwo i przemysł przetwórczy.

źródło: Wikipedia

Tomsk

Tomsk jest bez wątpienia jednym z najważniejszych miast akademickich Syberii – położony jest nad rzeką Tom, około 70 km od jej ujścia do Obu. Chociaż niektórzy geograficznie lokują Tomsk na obrzeżach Niziny Zachodniosyberyjskiej, bezsprzecznie należy on do jej kluczowych ośrodków.
Liczba mieszkańców: około 576 tysięcy.

Miasto słynie z wielowiekowej tradycji akademickiej – Narodowy Badawczy Tomski Uniwersytet Państwowy, założony w 1878 roku, był poprzednio pierwszą uczelnią wyższą na całej Syberii. W Tomsku znajduje się siedem szkół wyższych.  Godnym uwagi jest również przemysł – m.in. spożywczy, elektromaszynowy, chemiczny i drzewny – oraz zabytkowa architektura drewniana, która czyni miasto wyjątkowym w skali całej Rosji.

źródło: Wikipedia

Surgut

Załóżmy, że chcemy wskazać miasto będące symbolem rosyjskiego przemysłu naftowego – bez wątpienia będzie to Surgut. Położony nad rzeką Ob, w Chanty-Mansyjskim Okręgu Autonomicznym – Jugra, Surgut liczy około 380 tysięcy mieszkańców. Założony w 1594 roku, niegdyś był niewielką osadą, lecz w związku z odkryciem złóż ropy i gazu w połowie XX wieku, nastąpił gwałtowny rozwój miasta.

Surgut jest siedzibą takich gigantów energetycznych jak Surgutnieftiegaz i Surgutgazprom. Znajdują się tu również dwie z największych na świecie elektrowni gazowych. W przeciwieństwie do wielu miast rosyjskiej północy, Surgut posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę transportową – port rzeczny, węzeł kolejowy i drogowy oraz międzynarodowe lotnisko.

Nadym

Nadym leży w północnej części Niziny Zachodniosyberyjskiej, w Jamalsko-Nienieckim Okręgu Autonomicznym. Miasto to przede wszystkim znane jest jako jeden z głównych ośrodków wydobycia gazu ziemnego w Rosji.

W mieście siedzibę na Nadymgazprom, spółka należącej do Gazpromu, odpowiadająca za około 11% krajowej produkcji gazu. W związku z tym, Nadym odgrywa ważną rolę w rosyjskim sektorze energetycznym. Działa tu również firma NOVATEK oraz inne podmioty branży gazowej.

Miasto, choć liczy zaledwie kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, oferuje edukację na poziomie średnim i wyższym (poprzez filie rosyjskich uczelni). W opozycji do bardziej umiarkowanych stref klimatycznych Syberii, Nadym cechuje się wyjątkowo surowym klimatem – temperatury wahają się od -57,7°C zimą do +34,7°C latem.

Etapy formowania się Niziny Zachodniosyberyjskiej

Nizina Zachodniosyberyjska ukształtowała się na przestrzeni milionów lat w wyniku skomplikowanych procesów geologicznych, które rozpoczęły się niegdyś, jeszcze w mezozoiku, i trwały przez cały kenozoik. Jej powstanie wiąże się przede wszystkim z ruchami tektonicznymi, procesami sedymentacyjnymi oraz zmianami klimatycznymi. W rezultacie, powstał rozległy i unikatowy krajobraz, bogaty w zasoby naturalne.

Załóżmy, że cofniemy się do okresu jury i kredy – to właśnie wtedy obszar obecnej Niziny zaczął ulegać stopniowemu obniżaniu, czyli subsydencji. W związku z tym powstał rozległy basen sedymentacyjny, który sprzyjał gromadzeniu się osadów.

Godnym uwagi jest, że w tym czasie doszło także do powstania struktur ryftowych, takich jak ryfty Urengoj i Chudosiej. Zostały one wypełnione zarówno osadami wulkanicznymi, jak i osadowymi, co stanowiło fundament późniejszego bogactwa surowcowego regionu.

W okresie kredy oraz we wczesnym kenozoiku obszar ten był kilkakrotnie zalewany przez morze. Te transgresje morskie doprowadziły do powstania grubych warstw osadów, przede wszystkim łupków bogatych w materię organiczną.

Formacja Bazhenov, powstała w warunkach beztlenowych, bez wątpienia stanowi jedno z najcenniejszych źródeł ropy naftowej w regionie, odpowiadając za ponad 80% jej zasobów. W przeciwieństwie do wielu innych obszarów Syberii, tutaj procesy sedymentacyjne miały charakter wyjątkowo intensywny i sprzyjający akumulacji surowców energetycznych.

Chociaż morze ustąpiło, sedymentacja nie ustała – w paleogenie i neogenie dominowała już sedymentacja kontynentalna. Na powierzchni Niziny zaczęły osadzać się piaski, iły i muły rzeczne oraz jeziorne. W rezultacie, ukształtowała się niemal płaska powierzchnia terenu, która dziś stanowi charakterystyczną cechę krajobrazu. W przeciwieństwie do obszarów górskich Syberii, formowanie Niziny miało łagodny i powolny charakter. Podczas gdy wcześniejsze etapy kształtowały strukturę geologiczną, plejstocen przyniósł istotne zmiany w powierzchniowym ukształtowaniu terenu. Część Niziny została wtedy pokryta lodowcem. W związku z tym, topniejący lód oraz blokady odpływów rzek Ob i Jenisej doprowadziły do powstania ogromnego jeziora polodowcowego. Bezsprzecznie miało ono wpływ na obecny układ sieci hydrograficznej regionu.

Powstanie Niziny Zachodniosyberyjskiej to wynik długotrwałych i złożonych procesów: od subsydencji i ryftów, przez transgresje morskie i sedymentację kontynentalną, aż po zlodowacenia plejstoceńskie. Niewątpliwie, krajobraz ten jest efektem milionów lat ewolucji geologicznej. W przeciwieństwie do wielu innych nizin, Nizina Zachodniosyberyjska wyróżnia się zarówno swoją genezą, jak i zasobami. Istotnie, należy do najważniejszych regionów geologicznych Federacji Rosyjskiej – bogatych w ropę, gaz ziemny oraz inne kopaliny.

Źródła:
https://www.britannica.com/place/West-Siberian-Plain
https://www.researchgate.net/figure/The-West-Siberian-Lowland-contains-2745-million-square-kilometers-dominated-by_fig2_271788410
https://en.wikipedia.org/wiki/West_Siberian_Plain