Bywały okresy w historii świata, kiedy to pokazanie urbi et orbi swojej fascynacji historią, stawało się zaczynem spektakularnych odkryć. Odkopywano wówczas najcenniejsze odkrycia dawnych cywilizacji, odsłaniając przed ludźmi prawdziwe skarby. Fartownie złożyło się, że jednym z takich miejsc jest egipski Heraklejon.

A było to tak… Pewnego dnia 1933 r. do swego samolotu wszedł jeden z pełniących służbę pilotów RAF. W pewnym momencie, przelatując nad zatoką Abu Kir, jakieś 6 km od wybrzeża, jego oczom ukazało się coś dziwnego. Świat jednak o tym zapomniał…

Odkrywanie Heraklejonu

Gdy w 1994 r., w te rejony przybył francuski archeolog Franck Goddio, z pasją począł prowadzić swe poszukiwania. Pożądliwa ciekawość sprawiła, że nie poddawał się nawet w najtrudniejszych momentach. Jego oddanie sprawie i niesamowita konsekwencja dały efekt w 2000 r., kiedy to jego oczom ukazały się kontury murów miejskich i kamiennych kolumn świątynnych.

Tak oto o portowym mieście, zalanym falami morskimi, które spoczęło na dnie zatoki Abu Kir, zrobiło się głośno. Leżące sobie dotąd spokojnie na dnie, 6 km od wybrzeża, pozostałości wzięli pod lupę badacze, chcąc odpowiedzieć na szereg ważkich pytań, a następnie opublikować rysujące się na ich podstawie wnioski.

Preludium do pochylenia się nad przeszłością tej części wybrzeża, stanowiła bezsprzecznie jego interesująca historia. Godnym uwagi jest już to, iż Heraklejon to de facto dawny port Egiptu, leżący nad Morzem Śródziemnym. Wg doniesień 2,5 tys. lat temu funkcjonował u ujścia Nilu, leżąc 32 km od Aleksandrii.

Funkcjonujące tu wcześniej miasto Thonis zbudowano bowiem na wysepkach delty wspomnianej rzeki. Przecinające ją kanały posłużyły urządzeniu w nich przystani dla łodzi. Mało tego, aby wszystko miało ręce i nogi, całość była wówczas połączona mostami.

Monety ptolemejskie Heraklejon; źródło Wikipedia

Heraklejon – ważny port starożytnego Egiptu

Bez wątpienia Heraklejon był strategiczni ważnym miejscem. Bezsprzecznie zdecydowała o tym możliwość prowadzenia stąd kampanii wojskowych. Zręcznie wykorzystywali to rozmaici władcy, torując sobie drogę do Egiptu. Już samo to, że na cel brali go wojowniczy Persowie i Aleksander Wielki, wystawia temu miejscu jak najlepsze świadectwo.

A jako że zbudowano go na wyspach, składało się też z kanałów i przystani. Próbując sobie wyobrazić, jak toczyło się tu życie, warto zdać sobie sprawę, że miasto miało wymiary: 1800 na 1200 m.

Pulsujący ośrodek tej części basenu Morza Śródziemnego miał istotne znaczenie. Tutejszy port obsługiwał dostawy towarów, którymi obracano w trakcie kosztownych transakcji. A już doprawdy ostentacyjnie prezentował się jako miejsce stacjonowania tu broniących kraju żołnierzy.

O tym, jaką estymą cieszył się w ówczesnym świecie, dowodzi fakt, iż na dnie Heraklejonu znaleziono aż 64 wraki – głównie statków handlowych. Były to jednostki z Persji i Wenecji, co jednoznacznie dowodzi międzynarodowego charakteru portu.

Skarby Heraklejonu

Kiedy zjawili się tu archeologowie, już pobieżnie przeprowadzony rekonesans dowiódł, jak wielką wylęgarnią bezcennych skarbów są egipskie wody.

Multum kamieni z inskrypcjami, rzeźby, naczynia świątynne, złote monety, ceramika z II w. p.n.e. Ponadto niekompletne posągi boga Serapis i królowej. A także wraki statków… Te wszystkie zgromadzone w trakcie wykopalisk znaleziska dały dowód na to, że największa aktywność miasta przypadła na okres od VI do IV w. p.n.e.

Wraz z pozostałościami budynków użyteczności publicznej stanowią pamiątkę dawnych czasów. A przecież Heraklejon zamieszkiwali ludzie przez ponad tysiąc lat.

Stela Ptolemeusza ze świątyni Heraklejon; źródło: Wikipedia

Najciekawsze znaleziska

Cenne relikty przeszłości stanowią wypełniająca to historyczne miasto Egiptu świątynia Amona. Sporą budowlę wzniesiono między VI a IV r. p.n.e. w środku ówczesnego miasta. Zasadniczo jednak zyskała na znaczeniu w okresie panowania króla Nektanebo I.

Pochylając się nad kolejnymi znaleziskami, w mgnieniu oka zdać sobie można sprawę z pozycji, jaką w całej Afryce Północnej odgrywał Herakejon. Tezę tę potwierdzają ruiny sanktuariów poświęconych Ozyrysowi i innym bóstwom. Jako że słynęły z cudownych uzdrowień, co ściągało pielgrzymów.

Odnaleziona tu łódź, stała się uwerturą do okrzyknięcia Heraklejonu jednym z najbogatszych stanowisk archeologicznych w tej części świata. Do wyobraźni turystów przemówi pewnie fakt, że  w świetnym stanie drewniana łódź, pochodzi z IV w. p.n.e. !

Przeczesując dno, znaleziono również sporo przedmiotów, które towarzyszyły przejmującym praktykom religijnym. Składane bogom w ofierze, stanowiły dowód na to, iż Heraklejon pełnił w starożytnym Egipcie ważną funkcję religijną. Prawdziwe rarytasy na tym polu stanowią znaleziska w formie rytualnych naczyń i przedmiotów.

Jak udało się ustalić tradycyjne barki, wypełniane były przedmiotami mającymi zapewnić ludziom przychylność bogów. Co intersujące, składali je w ofierze zarówno kapłani, jak i zwykli ludzie. Wśród nich na pierwszy plan wysuwa się figurka faraona z Heraklejonu wielkości dłoni dorosłego człowieka. Próba oszacowania jej wieku przyniosła fantastyczne wieści. Ustalono, że ma ok. 2500 lat i jest ofiarą złożoną przez faraona dla świątyni.

Kolejne skarby

Dobrze poruszający się po meandrach historii badacze potrafili także odczytać rozmaite inskrypcje. Jedną z nich jest napis wyryty na marmurowym kamieniu w języku greckim. Jak się okazało, przywołuje wspomnienie młodego, 18-letniego chłopaka, który zginął w bitwie.

 Świadectwem przeszłości jest też spoczywającą przez lata na dnie porcja greckich monet. Swego czasu, czyli w starożytności, bito je w Egipcie, by opłacać greckich najemników, stacjonujących w tutejszym garnizonie.

Stężenie bezcennych przedmiotów podnosi również olbrzymia stela – kamień, na którym wykuto obwieszczenia państwowe. Materializuje on informacje o nałożonych podatkach na importowane towary, którymi objął poddanych faraon Mektanebo w 380 r. p.n.e.

Aspiracje do zyskania statusu jednego z najdonioślejszych znalezisk zgłaszają także komponenty olbrzymiego posagu. Po przebadaniu głowy, tułowia i nóg okazało się, że tworzyły one w pewnym momencie historii kamienną podobiznę faraona, nadając splendor świątyni w Heraklejonie.

Hołubione przez naukowców są także i inne przedmioty, spoczywające tu dotychczas na dnie. Wśród nich palmę pierwszeństwa należy niewątpliwie przyznać kamiennej skrzyni przeznaczonej dla bóstwa. Przed objęciem władzy, każdy z faraonów zanosił do boga Amona modły, zyskując tym samym w zamian od Amona boskie prawo władania.

Efektowny testament z przeszłości tworzy odkryta w 2019 r. mała grecka świątynia, z której pozostały granitowe kolumny. Dwa lata później z terenu ruin dobiegły pełne ekscytacji nawoływania. Tym razem ich powodem były wiklinowe kosze z owocami palm i pestkami winogron z IV w. p.n.e.

Nabierające tempa prace pozwoliły odnaleźć też w tej przestrzeni ceramikę, przedmioty z brązu i złota, w tym statuetki egipskiego boga płodności Ozyrysa. Trafiono też na drewnianą sofę i złoty amulet. W podziemnym kurhanie, z czasów greckich trafiono na ślady wyjątkowych artefaktów pogrzebowych.

Tajemnica upadku Heraklejonu

Do dziś sekretem pozostaje to, dlaczego Heraklejon nie przetrwał jako miasto dłużej? Czy to ludzie uznali, że nie ma tu już przyszłości i porzucili swe dotychczasowe miejsce egzystencji?

A może główną rolę odegrała przyroda? Miasto znalazło się pod wodą, czy może trzęsącą się ziemia zamieniła wszystko zgliszcza?

Wiadomo, że przeciw ludziom sprzysięgły się powtarzające się wylewy Nilu. Jednak to nie tak, że pochłonęły miasto, zatapiając je w kilka godzin… Znacznie bliższa wydaje się hipoteza zakładająca zmianę biegu rzeki. Wypełniona mułem stawała się coraz trudniejsza nitką transportową dla żeglarzy, inicjując problemy z handlem.

Kolejnym ciosem, jaki przyjęli starożytni mieszkańcy, było powstanie nowego portu w Aleksandrii. Heraklejon z miesiąca na miesiąc tracił swą ugruntowaną dotąd pozycję. Polemizujący z taką wersją, zazwyczaj zasypywani są zazwyczaj wyjaśnieniami o przeciwdziałaniu procesowi zamulenia wybrzeża. Aby przesunąć dalej w głąb morza, zatopiono nowe okręty. Jakakolwiek nie byłaby prawda, Heraklejon bez wątpienia pozostaje jednym z najbardziej zagadkowych miejsc świata.

źródło foto: https://en.wikipedia.org/wiki/Heracleion

Źródła:
https://en.wikipedia.org/wiki/Heracleion
https://www.cda.pl/video/166722476