Wiecie, że sama nazwa Watykan wzięła się od dawnej osady Vatica, zamieszkanej w starożytności przez Etrusków? Tę i inne ciekawostki odsłonić można, decydując się na zobaczenie miejsc uznawanych za atrakcje Watykanu. Z jednej strony przyznać trzeba, że nie ma ich dużo; jak zresztą może być na tak maleńkim terenie? Z drugiej ich znaczenie w kulturze jest tak wielkie, że nie można przejść obok nich obojętnie. Oto lista tego, co warto zwiedzić w Watykanie?

Watykan to najmniejsze państwo na świecie, tak pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. W 2023 r. w oficjalnych rejestrach ludności figurowało jedynie 746 obywateli! Swą aktualną powierzchnię, czyli 40 ha, Watykan zajmuje od 1929 r., kiedy to papież Pius XI i Benito Mussolini oficjalnie wytyczyli jego granice. Na teren Watykanu dostać się można trzema drogami, choć ogólnie wejść jest dwa razy więcej. Atrakcje Watykanu stają otworem dla przybywających placem św. Piotra, Arco delle Campane oraz bramą prowadzącą do Muzeów Watykańskich. ¹

Droga, która zachwyca – Via della Conciliazione

Zastanawiając się nad tym, co warto zwiedzić w Watykanie, a może nawet bardziej czego tu doświadczyć, nie można odmówić sobie przyjemności odbycia spaceru Via della Conciliazione. Słynna arteria wiedzie z Castel Sant’Angelo wprost do Bazyliki św. Piotra. Dziś ulica, której nazwę tłumaczy się jako Droga Pojednania, niewątpliwie jest jednym z symboli Watykanu. Jedna z najsłynniejszych ulic świata, bo takie określenie bezsprzecznie nie jest nadużyciem, powstała w zasadzie dzięki historycznemu porozumieniu Piusa XI z Mussolinim. Ciągnącą się na długość około pół kilometra ulice zbudowano w l. 1935-50. Podążając nią, w oczy rzuca się kilka ciekawych elementów, głównie jednak pałace i kościoły. Niemniej jednak równie często ludzie, w tym także turyści, korzystają z możliwości zrobienia zakupów w tutejszych sklepach. ²

Via della Conziliazione; źródło: Wikipedia

Wyłaniający się na końcu Via della Conciliazione widok na Plac św. Piotra to jeden z tych momentów, którzy pozostaje w pamięci turystów odwiedzających Watykan do końca życia. Ogromną parcelę ozdabia efektowna kolumnada, która jest dziełem Berniniego. Zresztą ten słynny projektant maczał także palce w powstaniu całego placu. Trwające 11 lat działania, ukończone w 1667 r. w zamierzeniu papieża Aleksandra VII miały umożliwiać jak największej liczbie wiernych udział w udzielanym błogosławieństwo. Przypatrując się zbudowanym tu kolumnadom, stanowiącym słynne watykańskie atrakcje, nie można wyjść z podziwu nad ich kunsztem. Utrzymane w barokowej stylistyce elementy to jeden z najczęściej widywanych migawek z Watykanu na zdjęciach pocztówkach innych pamiątkach.

Dobrze wiedzieć, że dawniej w miejscu, gdzie dziś rozpościera się jedna z największych atrakcji Watykanu – wspomniany Plac św. Piotra, organizowano emocjonujące wyścigi rydwanów. Miejsce to często spływało także krwią, a to dlatego, że przeprowadzano tu publiczne egzekucje. W 64. r. śmierć poniósł tutaj św. Piotr Apostoł. ³

Co warto zobaczyć w Watykanie? Oczywiście bazylikę św. Piotra!

Wypełniający środek placu św. Piotra Obelisk Watykański stanowi jedyny ostały symbol antycznego Cyrku Nerona. To, że można go dziś podziwiać to zasługa cesarza Kaliguli, który swego czasu wydał dyspozycją o dostarczeniu go wprost z egipskiej Aleksandrii. W 1586 r. przeniesiono go z miejsca, w którym rzekomo ukrzyżowano św. Piotra. Strzelający w niebo na wysokość 25,5 m wysokości monument zdobią u dołu odlane z brązu lwy. ⁴

Nie ma chyba osoby, która na pytanie, co zwiedzić w Watykanie nie wskaże słynnego Piazza San Pietro, który wypełnia ogromna bazylika św. Piotra. Potężna konstrukcja, której długość to 186 m stanowi gmach, na którym swe piętno odcisnęli najwybitniejsi architekci, rzeźbiarze i malarze w historii świata. Temu, że to nie przesada dowodzą takie nazwiska jak Bernini, Michał Anioł i Rafael. O jej skali świadczy fakt, iż we wnętrzu może pomieścić się aż 60 tys. osób! Wyobrażacie sobie taki tłum w kościele?!

Wnętrze bazyliki św. Piotra; źródło: Flickr

Pieta i kaplice

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów wnętrza jest Pieta autorstwa Michała Anioła, która została przez niego wykonana w 1500 roku. Spore wrażenie robi także posąg św. Piotra. Ołtarz główny bazyliki św. Piotra wedle wierzeń stoi dokładnie w miejscu pochówku św. Piotra. Uwagę zwracają tu przede wszystkim baldachim i tron św. Piotra (Cattedra Pietri), który pokryty jest płaskorzeźbą ukazującą przesłanie Chrystusa do Piotra, dającego mu de facto najważniejszą funkcję w początkach Kościoła. Ołtarz otaczają cztery posągi ukazujące postaci:

• • św. Ambrożego
  • św. Augustyna
  • św. Atanazego
  • św. Chryzostoma

Zerkając na Ołtarz Konfesjonału, warto pamiętać, że stworzono go w celu podkreślenia znaczenia męczeńskiej śmierci św. Piotra.

Robiąc plan tego, co warto zobaczyć w Watykanie, nie można pominąć tej monumentalnej świątyni.  Obchodząc jej wnętrze, zauważyć można, że w nawach bocznych wprost roi się od kaplic i pomników ważnych w historii postaci. Swoją drogą, cała bryła utrzymana jest w renesansowej stylizacji, co przeziera głównie z licznych rzeźb i płaskorzeźb. Na dodatek wiele elementów ocieka złotem, ukazując niezwykłe bogactwo. O tym, jak doniosłą rolę pełni w szeroko pojętej kulturze, świadczy to, że w 1984 r. została wyróżniona wpisem na słynną Listę Dziedzictwa UNESCO. Warto zajrzeć również do Grot Watykańskich, gdzie spoczywają zmarli papieże. Odnowiona i rozbudowana w 1592 r. krypta przez wiele lat zmieniała swoje oblicze za sprawa decyzji kolejnych papieży, którzy dodawani nowe kaplice oratoria.

Na wielu turystów odwiedzających to miejsce szczególne wrażenie robi okazała kopuła, będąca działam Michała Anioła, którego działo konturowali kolejni budowniczy, O tym, jak wielka trudność sprawiło im to zadanie, niech świadczy fakt, iż przy jej tworzeniu pracowało aż 800 ludzi. Wykonane w trakcie 22 miesięcy element sprawia, iż bazylika wznosi się na 117 m. ⁵

Bazylika św. Piotra; źródło: Flickr

Atrakcje Watykanu niedostępne dla turystów

Bazylika, choć jest najczęściej odwiedzanym miejscem przez turystów nie wszystko, co ma do zaproponowania Watykan. Atrakcje tego maleńkiego państwa tworzy wiele innych budynków i obiektów, choć nie wszystkie są dostępne. Przykładem jest oczywiście Pałac Apostolski, pełniąca funkcję oficjalniej rezydencji papieża.

Początków tego, czym jest dziś Pałac Apostolski, szukać należy w XVI w. To właśnie wówczas, dokładnie 30 kwietnia 1589 r. Sykstus V zaczął realizować swą wizję budynku. A, że wyzwanie to było spore, kontynuować je byli zmuszeni wybierani na kolejnych konklawe papieże. Finalnie na 162 tys. m² powierzchni ulokowano nie tylko apartamenty papieskie, ale także biura, bibliotekę, muzeum i galerię sztuki. ⁶

Na same Apartamenty Papieskie składa się około dziesięciu sporej wielkości pokoi. Papież posiada to, co oczywiste swój gabinet, sypialnię, jadalnię, kichnie i niewielki salon. Co ciekawe jest tu także wydzielone pomieszczenie pełniące funkcję gabinetu lekarskiego dla głowy Kościoła katolickiego. Swoje pomieszczenie ma także sekretarz urzędującego papieża. ⁷

Mogący swobodnie przemieszczać się po papieskiej siedzibie z całą pewnością cenią sobie uroki logii watykańskich. Korytarz ten zyskał pięknego wyglądu w 1512 r., kiedy to Donato Bramante naniósł na ściany freski. ¹¹

Kaplica Sykstyńska i Apartamenty Borgi

Bez wątpienia jednym z najbardziej efektownych atrakcji Watykanu jest Kaplica Sykstyńska (Cappella Sistina) ze ścianami ozdobionymi przez sławnego Botticellego i Pinturicchia, a także Michała Anioła, który na sklepieniu zamieścił swoją wizję stworzenia świata. Jej nazwa wywodzi się od imienia papieża Sykstusa IV, który zdecydował się odrestaurować starą Caleppa Magna. Zakończenie jej budowy w 1512 r. pozwoliło stworzyć istne działo sztuki. Ach, gdyby ściany mogły mówić, cały świat mógłby się sporo dowiedzieć o zarządzaniu Kościołem, wszak to właśnie w Kaplicy Sykstyńskiej odbywa się konklawe – wybór nowego papieża.

Zerkając na sufit, odwiedzających zauroczyć mogą przepiękne malowidła naniesione pędzlem Michała Anioła i Botticellego, by wspomnieć tylko najbardziej znanych artystów. Ukazują one między innymi historię życia Mojżesza i Jezusa, a także artystyczna wizja jego zmartwychwstania. Jej charakterystyczny kształt oparty na długim na 35 i szerokim na 14 m pomieszczeniu oraz kolebkowe sklepienie, nadają jej wyjątkowej aury. Całość prezentuje się tak, że nietrudno nazwać ją działem wybitnym. ^{8, 12}

Kaplica Sykstyńska; źródło: Flickr

Inną interesującą częścią tego kompleksu są bez wątpienia Apartamenty Borgi, czyli słynnego papieża Aleksandra VI. Naniesione tu w l. 1992-95 freski zdobią aż sześć pokoi:

1. 1. Salę Sybilli
   2. Salę Wyznania Wiary
   3. Salę Sztuk Wyzwolonych
   4. Salę Świętych
   5. Salę Tajemnic
   6. Salę Papieży ^{9, 14}

Papieże chętnie przyjmują swoich gości w Hali Klementyny, w której, a jakże także podziwiać można efektowne freski ukazujące m.in. męczeństwo św. Klementyna. ¹⁰

Co zobaczyć w Watykanie? Muzea Watykańskie!

Muzea Watykańskie (Musei e Gallerie del Vaticano) to zbiór instytucji przedstawiających najcenniejsze zbiory, jakie zgromadzono na przestrzeni wieków w najmniejszym państwie świata. Wśród nich znajdują się starożytne działa z Gracji i Egiptu, efektowna płótna mistrzów malarstwa wypełniające watykańską Pinakotekę, czy wreszcie kolumny papieskie Stanze Rafael (Pokoje Rafaela), na których słynny twórca zamieścił swoje freski.

Oficjalnie uznaje się, że w skład Muzeów Watykańskich wchodzi aż 16 różnych placówek. Gregoriańskie Muzeum Egipskie to spuścizna po papieżu Grzegorzu XVI, który w 1839 r. podjął decyzję o udostępnieniu zbiorów przedmiotów ze starożytnego Rzymu i Bliskiego Wschodu. W Muzeum Pio Clementino roi się od rzeźb i przedmiotów wydobytych z ziemi w trakcie wykopalisk na terenie Rzymu i obszaru Lacjum. Znaleziska archeologicznie znaleźć można także w Il Museo Gregoriano Profano, choć nie brakuje tu także antyków w postaci rzeźb. Lapidarum Żydowskie mieści inskrypcje wydobyte z przypadkowo odnalezionych w 1914 r. na terenie Rzymu katakumb, w których pochowano wyznawców judaizmu.

Kiedy 1925 r. okazało się, że czasowa wystawa artefaktów etnologicznych okazała się hitem wśród zwiedzających, papież Pius zdecydował o stworzeniu stałej ekspozycji, na którą składają się znaleziska prehistoryczne sprzed dwóch milionów lat, z rejonu Afryki, Oceanii i przedmioty rdzennych Amerykanów. W Museo Cristiano znaleźć można odkrycia wydobyte z katakumb. Sala Weselna Aldobrandynów, zwana też Sala Samsona ukazuje głównie freski i moziki, także z czasów rzymskich. Osoba wystawę urządzono dla kolekcji sztuki nowoczesnej i współczesnej, jaką zgromadził papież Paweł VI zawierającą okazy m.in. van Gogha, Chagalla, Bacona i Matisse’a.

Gregoriańskie Muzeum Etruskie prezentuje interesujące elementy pochodzące z wykopalisk; otwarte przez papieża Grzegorza XVI w 1837 r. prezentuje oryginalnie przedmioty wydobyte przez archeologów na terenie najważniejszych miast epoki antycznej. Esencją wystawy Museo Chiaramonti są z kolei starożytne rzymskie rzeźby, a w otwartym w 1988 r. Lapidarium Profano ex Lateranense jest wiele grobowców i inskrypcji nagrobnych, ołtarzy i… marmurowych plansz do gier. Kiedy w 1767 r. Klemens XVI podjął decyzje o utworzeniu Muzeum Profano, przyświecał mu pomysł wyeksponowania pierwszej stricte świeckiej wystawy przedstawiającej przedmioty z kości słoniowej, brązu i eksponaty kryształowe. ¹³

Częścią Muzeum Watykańskiego są pokoje Rafaela, urzekające freskami tego słynnego malarza. W Sali Konstantyna malowidła przedstawiają sceny podkreślające kościelne zwycięstwo nad pogaństwem, chrzest Konstantyna z ręki papieża Sylwestra I oraz sceny wielu innych historycznych wydarzeń. 

Muzea Watykańskie: źródło: Flickr

Co jeszcze zwiedzić w Watykanie?

Archiwa Watykańskie mieszczą niewyobrażalnie bogatą kolekcję wszystkich aktów prawnych wydanych przez Stolicę Apostolską. Prócz dokumentów państwowych zgromadzono w nich korespondencję, a także księgi rachunkowe. Instytucje kościele gromadziły dokumenty od setek lat. Zbiory te początkowo składowane były w Pałacu na Lateranie, gdzie w przeszłości urzędował papież. Rozmaite konflikty, a także schizma w Kościele sprawiły, że dokumenty zaczęto rozdzielać w różnych miejscach; uporządkował to dopiero papież Paweł V, który w 1612 r. zarządził utworzenie Archiwów Watykańskich i złożenie akt w jednym miejscu. ¹⁵

Nie mniejsze wrażenie niż wspomniane archiwum robi Biblioteka Watykańska. Dlaczego? Po pierwsze posiada status jednego z najbarwniej wiekowych zbiorów książek na świecie. Do 1475 r. wszystkie egzemplarze nie były jednak oficjalnie rejestrowane, przez co dopiero otwarcie biblioteki dało szansę na posegregowanie wszystkich pozycji. O tym, jak wielka jest skala całej kolekcji, świadczy to, że mieści się w niej około 1,1 mln druków i 75 tys. przeróżnych kodeksów. Jeśli chodzi o tematykę książek, manuskryptów i innych podobnych przedmiotów prócz typowo teologicznych pozycji znajduje się tu multum książek historycznych, traktatów filozoficznych i przepisów prawnych. Biblioteka Watykańska, jako jedna z części składowych Pałacu Watykańskiego podzielone jest na osobne pomieszczenia z papirusami, rękopisami; osobną część stanowi archiwum zawierające tysiące zdjęć. ¹⁶

Jeśli ktoś ubóstwia tereny zielone, to od 2014 r. może na własne oczy podziwiać Ogrody Watykańskie. Otwarte dla szerszej publiczności dopiero przez papieża Franciszka, zajmują obszar aż 23 km² najmniejszego państwa na świecie. Pierwotnie zieleniec ten stanowi lokalizację, w której mieściły się średniowiecznie watykańskie winnice. Przemierzając je, w oczy rzuca się multum posągów i rzeźb ukazujących Matkę Boską. ¹⁷

Ogrody Watykańskie: źródło: Flickr

Aula, obserwatorium i tajemnice konklawe

Kiedy w 1964 r. papież Paweł VI zdecydował o wzniesieniu nowego kompleksu, w którym on i przyszłe głowy Kościoła mogłyby przyjmować licznie przybywających na audiencje ludzi, pewnie nie przypuszczano, że na efekt będzie trzeba czekać pięć lat. Było jednak warto, gdyż Aula Pawła VI to dziś elegancka przestrzeń mogąca pomieścić aż 12 tys. ludzi, stanowiąca główne miejsce organizacji koncertów, w których organizacji pomagają spektakularne organy. ¹⁸

Planując co zobaczyć w Watykanie, bezsprzecznie trzeba uwzględnić na swojej liście Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne, które jest główną placówką naukową Państwa Watykańskiego. Genezą jego powstania w zasadzie jest reforma kalendarza gregoriańskiego zainicjowana przez Grzegorza XI. W okresie świetności najważniejszymi elementami obserwatorium były cztery teleskopy Zeissa. Kiedy technika się jednak rozwinęła, placówka nie zainwestowała w nowy sprzęt, przez co dziś jej pracownicy zajmują się głównie analizą meteorytów. ¹⁹

Podobnie, jak i Kaplica Sykstyńska, tak i Dom św. Marty to miejsce, które w czasie konklawe zarezerwowane jest wyłącznie dla kardynałów, którzy na czas wyboru nowego papieża zajmują przestronne pokoje, tego obiektu hotelowego. Owa atrakcja Watykanu to miejsce, w którym na co dzień zatrzymują się w nim cale zastępy hierarchów kościelnych przybywających do Watykanu z rozmaitymi sprawami. Śledząc historię budynku, dowiedzieć się można, że wzniesiono go w 1891 r. za panowania Leona XIII. Z uwagi na konieczność dostosowania nowego hotelu do wymogów XX w. w 1993 r. postanowiono, że najlepszym wyjściem będzie zbudowanie nowego kompleksu. Otwarty trzy lata później Dom św. Marty ma pięć kondygnacji, mieszcząc 105 pokoi i 26 luksusowo wyposażonych apartamentów. ²⁰

Źródła:

¹ https://en.wikipedia.org/wiki/Vatican_City

² https://en.wikipedia.org/wiki/Via_della_Conciliazione

³ https://en.wikipedia.org/wiki/St._Peter%27s_Square

⁴ https://en.wikipedia.org/wiki/Vatican_obelisk

⁵ https://www.basilicasanpietro.va/en.html

⁶  https://en.wikipedia.org/wiki/Apostolic_Palace

⁷ https://it.wikipedia.org/wiki/Appartamenti_papali

⁸ https://en.wikipedia.org/wiki/Sistine_Chapel

⁹  https://en.wikipedia.org/wiki/Borgia_Apartments

¹⁰ https://en.wikipedia.org/wiki/Clementine_Hall

¹¹ https://en.wikipedia.org/wiki/Vatican_loggias

¹² https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/it/collezioni/musei/cappella-sistina/storia-cappella-sistina.html#lnav_info

¹³ https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en.html

¹⁴ https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/it/collezioni/musei/appartamento-borgia/appartamento-borgia.html

¹⁵ https://it.wikipedia.org/wiki/Archivio_apostolico_vaticano

¹⁶ https://en.wikipedia.org/wiki/Vatican_Library

¹⁷ https://en.wikipedia.org/wiki/Gardens_of_Vatican_City

¹⁸ https://it.wikipedia.org/wiki/Aula_Paolo_VI

¹⁹ https://it.wikipedia.org/wiki/Specola_Vaticana

²⁰ https://it.wikipedia.org/wiki/Domus_Sanctae_Marthae