Szukanie miejsc, które można zwiedzić, nie rozpaczając jednocześnie nad tym, ile pieniędzy to pochłonie, nie musi być trudnym zadaniem. Ot, mały research, odnalezienie szczypty pomysłowych wskazówek i można ruszać. Dokąd? Proponujemy adres z ciekawą historią, przyjaznym klimatem i mnóstwem interesujących zabytków i stref. Wychodzi, że idealne będą atrakcje miasta Banja Luka w Bośni i Hercegowinie! I właśnie tak wygląda esencja przyjemności podróżowania po świecie!

W mieście, leżącym nad rzeką Vrbas, a konkretnie po jej stronach spokojnie można znaleźć kilkadziesiąt miejsc, które zagwarantują moc emocji podczas zwiedzania. Poznanie całkiem ciekawej historii tego ośrodka miejskiego, koresponduje tu z możliwością zaczerpnięcia oddechu.

Banja Luka, jako miasto zamieszkane przez ok. 200 tys. ludzi opiera się jak dotąd, hordzie turystów, przez co stwarza możliwość spokojnego poznawania jego zabytków. A jest tu na czym zawiesić oko…

Religijne atrakcje Banja Luki

Wiele w Banja Luce zmieniło się w czasach średniowiecza. Chrapkę na okolicę poczęli mieć Turcy. Ich działania w 1521 r. przyniosły efekt w postaci zajęcia miasta. Mało tego wkrótce zaczęło stanowić ich ważny element w tym rejonie świata. Sułtan Sulejman Wspaniały decydując się na nominowanie Mehmeta-paszy Sokolovicia, nie pomylił się w ocenie jego kompetencji, co doprowadziło do rozwoju Banja Luki, jako miasta stołecznego całej prowincji. Przyniosło to znakomite efekty. Nie dość, że zaroiło się tutaj od nowych meczetów, to kolejne inwestycje przyniosły tubylcom nie lada zyski. Okazały bazar, na którego terenie działało jakieś 200 stanowisk i pomieszczeń magazynowych, wprowadziło Banja Lukę na mapę głównych ośrodków handlowych tej części Europy. ¹

Przechadzającym się ulicą S. Mazara turystom przed oczami staje jedna z większych atrakcji Banja Luki. O korzeniach meczetu Ferhadija można by długo opowiadać, ale, tak czy siak, nigdy by nie powstał, gdyby nie Ferhad-pasza Sokolovic. Pierwotnie wzniesiony w 1579 r. nie miał szczęścia. Los zgotował mu bowiem trudne chwile….

Serbskie ataki na Banja Lukę, w trakcie pamiętnej wojny na Bakanach sprawił, że 7 maja 1993 r. został kompletnie zrujnowany. Spadające nań serbskie pociski zamieniły go w zgliszcza. Jedna z najbardziej emblematycznych budowli w mieście została jednak z mozołem odbudowana. Co więcej, przy mimo licznych protestów serbskiej ludności otworzył ponownie podwoje w 2016 r.

Meczet Ferhadija Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Co można by o nim powiedzieć? Cóż, na pierwszy rzut oka, ten oparty o kwadratową bryłę obiekt sakralny zwraca uwagę główną, największą kopułą. Prócz nich dach tworzą trzy mniejsze, podobne elementy architektoniczne. No, ale przecież to nie one, a minaret dowodził jego religijnego przeznaczenia…

W środku, za sprawą zastosowania ciekawej techniki budowy, nadającej wnętrzu swoistej „nierównowagi” galerii, czy też okazałej ambony z kamienia (minibar), wyglądało to naprawdę gustownie. W kontekście religijnym wielkie znaczenie ma także studnia, w której dokonywano ablucji.

Jakby tego było mało, historyczne miejsce stanowi tu mauzoleum Ferhada-paszy, w formie ośmiobocznej budowli. Zresztą tuż obok spoczywa jego wnuczka, której nagrobek wyznacza dach z drewna. Nie da się także przeoczyć sąsiadującej z nim wież zegarowej. Na przełomie XVI i XVII w. właśnie za jej sprawą, postanowiono dodać meczetowi wagi.

Wymiary meczetu Ferhadija:

Przechadzający się ulicami podróżnicy doświadczyć mogą tu niezwykłej otwartości miejscowych, którzy potrafią uraczyć niejedną interesującą opowieścią. Wedle niej, kiedy mury meczetu już stały Ferhad-pasza uwięził budowlańców w meczecie. Skazanie ich na okrutną, głodową śmierć, miało dać pewność, że już nigdy nie zbudują tak okazałego gmachu. Sęk w tym, że więźniowie któregoś dnia obudzili się… mając skrzydła. Korzystając z nich, wyswobodzili się z meczetu. ²

Zdobienia w meczecie Ferhadija w Banja Luca; źródło: sr.wikipedia.org

Co zobaczyć w Banja Luce? Twierdzę Kastel!

Gdy nad Europę nadeszło widmo rzymskich podbojów, nie oparły się im również tutejsze ziemie. Efektem ich działań było założenie obozu, który zabezpieczono przed najazdami. Fortyfikacje zwane „Castra” wpisały się więc w owe tereny. Jej rozwojowi sprzyjało położenie na szlaku, łączącym miasto Gradiska z Soloną, niedaleko Splitu. Co więcej, po tym, jak odkryli obecność źródeł termalnych ochoczo, napawali się ich zdrowotnymi właściwościami. Stąd nazwa miasta, jak można się domyślić, nawiązuje do kąpieli, w „baniach”.

I dziś, przyglądając się temu, jak wygląda Twierdza Kastelb (Tvrdava Kastel) można magicznie cofnąć się do czasów rzymskich. I warto wówczas docenić plan, jaki na Banja Lukę mieli zarządzający obroną imperium. A wszystko rozpoczęło się, gdy w XIV stuleciu uznano, że realizacja funkcji obronnych miasta wymaga zbudowania okazałej fortecy. Jej znaczenie doceniono zresztą w trakcie walk z nadciągającą armią turecką.

Kształt, jaki można obserwować dziś, nadano jej w XVIII w. Ba postarano się także zapewnić gościom specjalne warunki. Stad aktualnie miejsce przeznaczono turystom, którzy zakosztować tu mogą specjałów kuchni i rozerwać się w trakcie organizowanych imprez plenerowych.^{3, 4}

Twierdza Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Mury twierdzy Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Koronnym argumentem, dla którego warto odwiedzić Muzeum Republiki Serbskiej (Muzej Republike Sprske) jest to, że jego wystawy nierozerwalnie łączą się ze wspomnianą twierdzą.

Ujrzeć tu można wszelkiej maści zbiory, które wprost odwołują się do kwestii etnograficznych, przyrodniczych i archeologicznych. Mało tego część tego obszaru poświęcono upamiętnieniu cierpienia miejscowych, dotkniętych przez konflikty zbrojne i czystki etniczne. Działająca od 1930 r. placówka, a zarazem jedna z głównych atrakcji Banja Luki, w trakcie II wojny światowej trafiła pod opiekę Chorwatów, co znalazło odzwierciedlenie w jego wystawach. Po wojnie wielokrotnie zmieniała się zarówno jego nazwa, jak i plany wystaw. Dziś zbiory liczą ponad 106 tys. eksponatów , a także przeszło 14 tys. książek. ⁵

Wystawa Muzeum Republiki Serbskiej – Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Zastanawiając się co jeszcze zobaczyć w Banja Luce, na celownik warto wziąć kolejne z miejsc służące tutejszym wiernym. To jasne, że Cerkiew Chrystusa Zbawiciela (hram Hrista Spasitelja) nie ma długiej historii, naznaczonej jakimiś spektakularnymi wydarzeniami. Ale trudno, żeby miała skoro prace nad stawianiem jej murów rozpoczęły się w 1925 r.

Do tego, ukończona po czterech latach, nie miała okazji wejść na dłużej do świadomości wiernych. Spadające na Banja Lukę bomby zrujnowały ją, przez co po II wojnie światowej de facto przestała istnieć.

Banja Luka stanowi de facto stolicę tzw. Republiki Serbskiej na terenie BiH. Jednocześnie to drugie, co do wielkości miasto Bośni i Hercegowiny.

Rządzący w mieście Chorwaci wiele lat skutecznie torpedowali jakiekolwiek próby jej odbudowy, przez co odzyskała blask dopiero w 2004 r. Bez dwóch zdań zachwyca… Zwłaszcza barwą swego budulca – trawertynu, który pozyskano, a następnie przetransportowano z naprawdę dalekich terenów. Mianowicie tych, na których rozciągała się starożytna Mezopotamia.

Zwiedzając tę atrakcję Banja Luki, warto podnieść głowę i zapatrzeć się na sięgającą 22,5 m kopułę, która została wyprodukowana na Syberii. Ale to nie ona jest najwyższym elementem kościoła, a dzwonnica mająca 47 m wysokości. ⁶

Cerkiew Chrystusa Zbawiciela Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Historyczny Bański dvor w Banja Luce

Warto wiedzieć, że w l. 1924-41 Banja Luka pełniła rolę jednej z prowincji Królestwa Jugosławii. A, jako że taki status zapewnia zwykle powstanie nowych zabudowań dla przedstawicieli władzy i urzędników. Stojący nieopodal cerkwi ratusz w jest tego najlepszym przykładem.

Kontynuując eksplorację miasta, zdać sobie trzeba sprawę z faktu, iż nonsensem byłoby pominięcie tak okazałego zabytku, jak wspomniany Bański dvor. Dawna siedziba bana, do doprawdy element na tutejszej mapie szczególny. Wznoszony od marca 1931 r., doczekał się wielkiego otwarcia w listopadzie kolejnego roku. Tak jego wnętrza zajął pełniący tę funkcję Svetislav Tis Milosavljević, ciesząc się mnogością stylistyki. Mimo że w gruncie rzeczy miał typowo renesansowy wygląd, z poszczególnych części przezierały klasyczne i średniowieczne motywy.

Ale nadeszła II wojna światowa, a wraz z nią swą obecność we wnętrzach zaznaczyli niemieccy oficerowie. Wkrótce okazała Sala Obrzędowa została zamieniona na magazyn, a potem i stajnię. Obrócony w ruinę budynek dodatkowo przetrzebiono, kradnąc co cenniejsze wyposażenie. Ze ścian poznikały wartościowe malowidła, z sufitów zdemontowano żyrandole. Powynoszono meble i dywany. Po wojnie budynek służył różnym organizacjom, a w 1954 r. zaczęto go odnawiać. Gdy wydawało się, że nic złego już mu się nie przydarzy trzęsienie ziemi w 1972 r., zniweczyło wcześniejsze starania.

Odnowiony po raz kolejny jest jedną z dzisiejszych historycznych perełek miasta. Przez lata mieścił sale służące posiedzeniom i konferencjom. Zaaranżowany w stylu neobizantyjskim pełni dziś rolę nie tylko centrum kultury, ale i sali koncertowej oraz galerii. A do tego można tu dobrze zjeść, o co dbają serwujący pyszności w tutejszej restauracji. ⁷

Bański dvor Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Co niezwykle istotne nie zaniedbano także inwestycji przeznaczonych stricte pod mieszkańców. Dość powiedzieć, że doczekali się możliwości uczestnictwa w spektaklach wystawianych w nowym gmachu teatru, czy możliwości spacerowania alejami miejskiego zieleńca. Ten oraz inne parki stały się czynnikiem konstytuującym Banja Lukę w czasach rządów socjalistycznych. Niestety niszcząca wojna na Bałkanach z l. 90 odcisnęła na nich swe niszczące piętno. Na cel wzięto wówczas także obiekty sakralne. Bośniaccy Serbowie, ruszając z furią na islamskie świątynie, zamienili wiele z nich, używając ładunków wybuchowych, w zgliszcza. Obecnie większość z mieszkańców Banja Luki stanowią Serbowie.

To jednak inna świątynia sprawia dziś, że to bośniackie miasto, może po kolei odsłaniać przed turystami swe uroki. Cerkiew św. Trójcy (Crkva svete Trojice), którą można zaleźć na ul. Svetog Save, oparta jest na planie krzyża łacińskiego. Jej stylistyka jest pochodną bizantyjsko-serbskiego przenikania się przeróżnych elementów. Dzieło z 1969 r. zwraca uwagę kopułą i towarzyszącymi jej czterema wieżami zwieńczonymi mniejszymi kopułkami. ⁸

Pałacowo-muzealne atrakcje Banja Luki

Co by nie powiedzieć, to jednak l. 30 XX w. okazały się dla świata wybitnie niesprzyjające. Z panoszącym się na rynku kryzysem gospodarczym nie raz próbowano walczyć za pomocą wielkich inwestycji. Mające pobudzić koniunkturę państwowe zaangażowanie kapitału skutkowało budowaniem rozmaitych gmachów użyteczności publicznej. Tym sposobem Banja Luka wzbogaciła się o Pałac Republiki, który należy do miejsc, które warto zwiedzić, będąc w Banja Luce. Nad mającym pełnić rolę siedziby banku gmachem rozpoczęto prace w 1934 r. Finalny punkt osiągnęły dwa lata później. Niemej trzeba dziś pamiętać o tym, że w 2008 r. postanowiono kompletnie zmienić jego przeznaczenie, lokując tu rezydencję prezydencką. No, niezły rozmach… ⁹

Pałac Republii Banja Luka; źródło: sr.wikipedia.org

Zastanawiacie się co zobaczyć w Banja Luce? Już spieszę z odpowiedzią… Veselin Meslese to ulica, której wręcz nie można pominąć. Zapisać to, najlepiej na czerwono i podkreślić 🙂 Dlaczego to takie istotne?

Ano dlatego, że tworzy ona ładny deptak. Tylko nie zdziwcie się, jeśli usłyszycie, że to ul. Gospodarska, bo w przestrzeni publicznej funkcjonuje i to określenie. Historia wytyczonej 1860 r. arterii tak naprawdę zaczęła się od założenia tu sklepu przez Toma Radulovicia. Na przestrzeni lat zamieniła się w popularną i z chęcią nawiedzaną przez mieszkańców promenadę. Warto także zwrócić na jej konotację z położnym w jej obrębie pl. Krajine ze słynnym centrum handlowym Boska. ¹⁰¹¹

Wałęsając się po tym mieście, mającym 96 km², nie da się uciec od jego przeszłości. Docenić to można choćby zwiedzając Muzeum Sztuki Współczesnej Republiki Serbskiej (Muzej Savremene Umjetonisti Republike Sprske). Wystarczy podejść na pl. Sprskich Junaka 2, by zajrzeć, do skądinąd ciekawej placówki, nastawionej na prezentowanie dzieł zarówno tubylców, jak i zagranicznych artystów malarzy.

Mieszkańcy Banja Luki mierzyli się ze śmiertelną epidemia dżumy. Szczególnie przetrzebiła populacją w 1813 r.

Drugim aspektem, który powinien przekonać grymaszących, na konieczność zaglądania w oazę kultury wyższej jest jego siedziba. Ze względu na fakt, iż urządzone zostało w 1971 r. w dawnym budynku dworca w Banja Luce, nakręca spiralę zainteresowania. Ważnym aspekt jest fakt, iż owo muzeum było, w zasadzie, pomysłem artystów, którzy chcieli wyrazić fakt solidaryzowania się ze zniszczonym przez trzęsienie ziemi miastem. Tak, grupa twórców zebrała ok. 800 dział sztuki, tworząc zręby nowej placówki.

Z czasem rząd, który wziął pod kuratelę instytucje zmianie jej charakter, nadając statusu jedynego takiego obiektu, nakierowanego na powstająca współcześnie sztukę. Aktualnie miejscowi pracownicy odpowiadają za zarządzanie kolekcją, składająca się z 1600 elementów w tym:

• obrazów
• grafik i artykułów na papierze
• rzeźb, obiektów i innych instalacji
• sztuki medialnej ¹¹

Muzeum Sztuki Nowoczesnej Republiki Serbskiej Banja Luka; źródło: źródło: sr.wikipedia.org

Miks kultury z architekturą

Wielkim szokiem dla mieszkańców był pojawienie się w mieście wojsk działających na polu wojny Turcji z Austrią w l. 1683-99. Pozostawiona niemal w zgliszczach Banja Luka podniosła się na nogi, stając się istotną miejscowością z uwagi na bliskość granicy z krajem Habsburgów. Jej znaczny rozwój paradoksalnie wiązał się z austriacką okupacją; zatrzymująca się w mieście kolej; nowe placówki edukacyjne i wyrastające zakłady przemysłowe zapewniały rozwój. Podobnie zresztą, jak i kwitnąca wymiana handlowa.

Tak to już jest, że turystyka to często stąpanie po cienkim lodzie. Takie balansowanie na granicy tego, co olśniewające, a jeszcze niekiczowate.

Trzymając się takiej narracji, płonne to nadzieje oczekiwać, że zabytkowy gmach Teatru Narodowego Republiki Serbskiej w Banja Luce zrobi na turystach olśniewające wrażenie. Od obiektów, które stanowią najważniejsze sceny teatralnie w kraju, raczej oczekuje się wywołania „efektu wow”. Tu nie ma na to szans. Niemniej trzeba docenić, że pierwsze spektakle na jego deskach wystawiono już w 1934 r. ¹²

Znacznie większe wrażenie robi za to Pałac Administracji Miejskiej. Zwłaszcza po zmroku, kiedy ładnie oświetlony prezentuje się nader okazale. Był 1932 r. kiedy z rozmachem zabrano się za stawianie ścian.

Jeśli ktoś chciałby określić ów żółty gmach z białymi kolumnami do głowy, przyjść może choćby termin „majestatyczny”. W potężnej nieruchomości, wyglądającej co prawda godnie, czegoś brakuje. Może więcej zdobień, jakichś detali architektonicznych w formie wstawionych we wnękach rzeźb. Albo może jakiegoś kontrastującego kolorem elementu? Czegoś takiego, że z miejsca było by wpisane na listę „największe atrakcje Banja Luki”. ¹³

Pałac Administracji Miejskiej Banja Lukl źródło: sr.wikipedia.org

Wiecie, że historycy wyszukując starych dokumentów, dotarli do papierów potwierdzających istnienie na tym terenie osady w XV w.? Konkretnie do 1494 r. Niemniej jednak prace archeologiczne dowodzą obecności ludzi w czasach starożytnych. Miejsce okupowały już plemiona iliryjskie.

O przeszłości Banja Luki warto pomyśleć, czerpiąc zarazem z zasobów naturalnych miasta. Ale spokojnie, żadnej ropy nie trzeba tu wydobywać 🙂 Podobnie jak innych znajdujących się pod zamią cennych kruszców. Mowa raczej o możliwości cieszenia się przyrodniczymi walorami miasta.

Zielona atrakcja Banja Luki

Park Miejski Mladena Stojanovicia, w takim przypadku staje się oczywistym strefą. Nie od dziś wiadomo, że ściąga amatorów spacerów swymi alejkami. A ci, którzy chcą się bardziej zmęczyć, skorzystać mogą z funkcjonujących tu kortów do gry w tenisa. Hołubią go również ci, którzy nade wszystko cenią sobie leniwe spędzanie czasu. Bez przeszkód mogą wypić małą czarną, korzystajac z ofert prowadzonych tu kawiarni.

Naładowani solidną porcją kofeiny ruszyć można na ul S. Mazara. Eskapada po tym bośniackim mieście byłaby uboższa bez obejrzenia meczetu Arnaudi. Nie byłoby go, gdyby nie dążenia majętnego skarbnika, które dały efekt końcowy w 1594 r. Niestety pod oryginalną konstrukcję 7 maja 1993 r. podłożono miny i tym jak wysadzono go w powietrze. Odbudowywany ma się stać ponownie jednym z większych miejsc kultu w mieście. ¹⁴

Meczet Arnaudi; źródło: sr.wikipedia.org

Podróżując po Banja Luce, w końcu przychodzi taka myśl, by wybrać się poza centrum. I o ile w przypadku niektórych miejscówek trzeba się wówczas natrudzić nad wymyśleniem, co może jeszcze zaciekawić, o tyle tu ten problem nie istnieje.

Wystarczy zaordynować sobie wycieczkę pod pomnik Bandż Brdo (Pomnik poległych Krajišników). Niewątpliwą zaletą podjęcia wyzwania jest kolejne zagłębienie się w kronikę wydarzeń związanych z tym ośrodkiem miejskim. Monument postawiony został bowiem w 1961 r. dla upamiętnienia poległych w trakcie II wojny światowej żołnierzy. W 1966 r. swą wizytę złożył przy nim sam Josip Broz Tito.

Ale nie tylko stare dzieje stanowią magnez dla odwiedzających, których pociągają atrakcje Banja Luki. Zarówno autochtoni, jak i turyści upodobali sobie rozciągający się stąd krajobraz. I trzeba przyznać, że nie bez przyczyny. Miasto wygląda stad obłędnie! ¹⁵

Pomnik Bandż Brdo; źródło: sr.wikipedia.org

Klasztorna dzielnica Lazarevo

Wybierając się w północną część Banja Luki, przed turystycznymi śmiałkami staje możliwość zajrzenia do dzielnicy Lazarevo. Jeszcze w pierwszych latach XIX stulecia okolice tworzyła niezależna wieś. Kiedy nadciągnęła władza austriacko-węgierska uznała, że warto tu zorganizować miejsce wczasowe. Wraz z rozwojem miasta wieś została jednak wchłonięta.

Współcześnie największą atrakcję miasta Banja Luka w tej części tego miasta stanowi tu opactwo braci trapistów – Mariastern. Co ciekawe, założone zostało przez austriackiego mnicha Franza Pfannera w 1869 r., w nieprzypadkowym miejscu. Kupując teren, chciał oprzeć jego działanie na darach, jakie zaoferowała mu natura, konkretnie rzeka Vrbas. Tak począł stawiać mury w jej pobliżu i korzystać z dobrodziejstw jej siły rzeki. Wykopawszy fundamenty i stawiając ceglane ściany klasztoru, pędziła z budową tak, by wigilie Bożego Narodzenia spędzić już tutaj. To mu się udało, choć dalsze prace postępowały nadal. W 1873 r. wreszcie stanął klasztorny kościół. Bracia wciąż inwestowali jednak w rozwój zabudowań.

Planując zakup pamiątek warto wziąć pod uwagę zajrzenie do siedziby Informacji Turystycznej na ul. Kralja Petra I Karadordevicia 87.

Niestety, w dużej mierze ich praca poszła na marne. Koniec II wojny przyniósł im decyzje o wywłaszczaniu, przez co ich kompleks skurczył się do cmentarzy, kościołów i kilku pokojów mieszkalnych. I te jednak w 1969 r. uległy niszczeniu w trakcie ruchów tektonicznych. Mimo tego tutejsi hierarchowie nie zapomnieli o obiekcie, decydując się na odbudowę dużego kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. W czasach świetności klasztoru mieszkało tu ponad 200 mnichów, dziś rezydują tu… dwaj. ¹⁶

Transport i komunikacja w Banja Luce

Lotnisko, mające charakter międzynarodowy, mieści się 20 km na północ od centrum Banja Luki. Realizuje połączenie z Belgradem, tureckiej Antalyi, stolicy Gracji – Aten. Tanie linie lotnicze łączą zaś miasto z popularnymi kierkami na zachodzie Europy, w tym z: Frankfurtem, Wiedniem Berlinem, Bruksela, czy włoskiem Bergamo. ¹⁷

Autobusy w Banja Luce objeżdżają miasto realizując połączenia za pomocą przeszło 30 linii.

Wolisz inne klimat? Wybierz się w podróże do kanadyjskiego Fredericton – stolicy prowincji Nowy Brunszwik.

Źródła:
¹ https://en.wikipedia.org/wiki/Banja_Luka
² https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%8F%D0%B0%D0%BC%

D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A4%D0%B5%D1%80%D1

%85%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_(%D0%

91%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%9B%D1%83%D0%BA

%D0%B0)
³ https://en.wikipedia.org/wiki/Kastel_Fortress
⁴ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B2%D1%

80%D1%92%D0%B0%D0%B2%D0%B0_%D0%9A%D0%

B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BB
⁵ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%

B7%D0%B5%D

1%98_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%

D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B5
⁶ https://en.wikipedia.org/wiki/Cathedral_of_Christ_the_

Saviour,_Banja_Luka
⁷ https://en.wikipedia.org/wiki/Banski_Dvor
⁸ https://sh.wikipedia.org/wiki/Crkva_Svete_Trojic

e_(Banja_Luka)
⁹ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%

BB%D0%B0%D

1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%

D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B5
¹⁰ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%

B8%D1%86%D0%B0_%D0%92%D0%B5%D1%81%D0%B5

%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0

%D1%81%D0%BB%D0%B5%D1%%D0%B5_(%D0%91%D0

%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%9B%D1%83%

D0%BA%D0%B0)
¹¹ https://en.wikipedia.org/wiki/Museum_of_Modern_Art_

of_Republika_Srpska
¹² https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%8

0%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D0%BF%D0%BE

%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%82%D0

%B5_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%B

B%D0%B8%D0%BA%D0%B5_%D0%A1%D1%80%D0%BF%

D1%81%D0%BA%D0%B5
¹³ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B3%D1%80%

D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%93%D1%80%D0%koB0%D

0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D1%83%D0%BF%D1%

80%D0%B0%D0%B2%D0%B5_%D1%83_%D0%91%D0%B

0%D1%9A%D0%BE%D1%98_%D0%9B%D1%83%D1%

86%D0%B8
¹⁴ https://en.wikipedia.org/wiki/Arnaudija_Mosque
¹⁵ https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%9A_

%D0%B1%D1%80%

D0%B4%D0%BE
¹⁶ https://en.wikipedia.org/wiki/Lazarevo_(Banjaluka)
¹⁷ https://en.wikipedia.org/wiki/Banja_Luka_

International_Airport